کودکان عامل پیوند نسل‌های گذشته و آینده در هر جامعه محسوب می‌شوند؛ به‌طوری‌که انتقال سنت‌ها، فرهنگ‌ها، اعتقادات، باورها و پیشینه‌های هویت‌بخش و در صورت لزوم اصلاح محیط اجتماعی در هر جامعه از طریق کودکان میسر است.

بنابراین اهمیت داشتن موضوع کودک و تشویق به یک زندگی جمعی، زمینه‌سازی برای تعالی فکری و تربیتی او و تحلیل چگونگی ارتباط مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه شهری با مسائل کودک به‌ویژه در ابعاد اجتماعی، مسئله‌ای مهم است که مورد توجه جامعه‌شناسان در جوامع امروزی قرار گرفته و از نظر شهروندی و حقوق شهروندی قابل طراحی است؛ بنابراین طی سال‌های اخیر مباحثی همچون شهر دوستدار کودک مطرح و چند شهر در کشور مدعی تحقق این موضوع بوده‌اند. یکی از این شهرها همدان است حال آنکه طبق سرشماری سال 1395 در استان همدان 22.6 درصد جمعیت در سنین زیر 14 سال قرار دارند که به لحاظ آماری بخش بزرگی از جامعه شهری را به خود اختصاص داده‌اند اما به‌راستی برای این گروه‌ سنی در همدان چه گام‌هایی برداشته‌ایم؟

پس به‌منظور بررسی وضعیت همدان گفت‌و‌گویی با محمدمهدی سروش؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی و استادیار معماری و نیز مهدی نغمه‌گو؛ پژوهشگر حوزه کودک را ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی همدان با بیان اینکه شهر دوستدار کودک که شاخص‌های آن توسط دستورالعمل‌های بین‌المللی مشخص شده امروزه به‌عنوان یک اصل در ساختار شهرسازی مطرح است گفت: وقتی شهر را بر اساس توانمندی کودک طراحی می‌کنیم در اصل برای تمامی اقشار مهیا کرده‌ایم.

محمدمهدی سروش با تأکید بر اینکه شهر یک مجتمع زیستی و یا یک مجموعه انسان‌مدار است اذعان کرد: این مجتمع تمامی امکانات برای زیست انسانی را نیاز دارد.

وی با تصریح بر اینکه شهر را باید برای انسان طراحی کنیم اذعان کرد: در گذشته خانه، مسکن، محله و شهر یکی پس از دیگری برای زیست و سکونت انسان شکل می‌گرفت اما خطای بزرگ دوره مدرن ساخت شهر‌ها برای اتومبیل است.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه شهر باید انسان‌مدار باشد ابراز کرد: در حال حاضر اغلب کسانی که در حوزه طراحی شهر کار می‌کنند به‌دنبال پاسخگویی به نیاز خودروها هستند حال آنکه این تفکر و اندیشه یک خطای بزرگ است چراکه شهر به مردم و حرکت آن‌ها تعلق دارد.

سروش با بیان اینکه در تعریف شهر انسان‌مدار واقعیت این است که باید شخصیت انسان در این شهر شکل بگیرد گفت: دراین‌بین دوران کودکی اهمیت بالایی دارد، به‌گونه‌ای که اگر امروز از فردی که چندین سال پیش از همدان و یا هر شهر دیگر مهاجرت کرده در خصوص گذشته‌اش بپرسید در نخستین عکس‌العمل از خاطرات کودکی‌اش در شهر مورد نظر برایتان خواهد گفت.

وی ادامه داد: درواقع شهر دوستدار کودک باید برای وی خاطره‌ساز و خاطره‌انگیز باشد اما در حال حاضر این‌گونه نیست و فرزندان ما نمی‌دانم در آینده از کجا و چگونه از خاطراتشان سخن می‌گویند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی همدان با اشاره به اینکه شهر دوستدار کودک باید برای قصه‌گویی آینده او فراهم باشد ابراز کرد: این مهم در تمامی بخش‌های زندگی معنا پیدا می‌کند به‌طوری‌که از نحوه زندگی و سکونت تا روابط اجتماعی را دربرمی‌گیرد.

سروش با تأکید بر اینکه در حال حاضر تمامی این شرایط برای کودکان امروز در شهرها به‌هم‌ریخته است، اذعان کرد: کار فرهنگی شهرداری تنها چسباندن پوستر و برپاداشتن بنر نیست؛ حال سؤال من این است که برای انتقال فرهنگ چه رویکردی در شهر دنبال می‌شود؟

وی با تأکید بر اینکه از نظر بنده صاحب شهر شهردار است و تمامی آنچه باید در شهر محقق شود می‌بایست توسط این نهاد پیگیری شود خاطرنشان کرد: نخستین گام در حوزه شهر دوستدار کودک انجام کار فرهنگی برای اوست تا پس‌ازآن بتوان مدعی شد که برای به سعادت رسیدن فرزندان این شهر چنین کار‌هایی انجام شده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه این مهم از اجرای بازی در محلات گرفته تا چگونگی سکونت در شهر را فرامی‌گیرد اذعان کرد: چگونه می‌توان در خصوص شهر دوستدار کودک صحبت کرد وقتی‌که درب منزل شما به خیابان باز می‌شود؟

سروش با تأکید بر اینکه در حال حاضر در شهرها کوچه انسان‌مدار وجود ندارد تشریح کرد: امروز تنها فضاهایی که شاید بتوان از آن‌ها به‌عنوان محیط‌های انسان‌مدار یاد کرد مجتمع‌های ساختمانی است که بخشی را برای بازی کودکان و فضای باز در نظر گرفته‌اند.

وی با اشاره به اینکه کالبد شهرمان دوستدار کودک نیست گفت: من هیچ‌گاه صرفاً سخت‌افزاری به شهر نگاه نمی‌کنم بلکه از نظر بنده مباحث نرم‌افزاری نیز از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه چند سال پیش که بحث شهر دوستدار کودک از سوی مدیران شهری مطرح شد و از بنده مشورت خواستند بنده شهرک مدرس را پیشنهاد دادم ابراز کرد: این پیشنهاد ازآنجا نشأت گرفت که محدوده این شهرک مشخص است و می‌توان برای اجرای پایلوت یک طرح در بخش‌های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گزینه مناسبی باشد.

سروش با تأکید بر اینکه یک‌شبه نمی‌توان یک شهر را تغییر داد، اذعان کرد: در بدو امر باید مباحث این‌چنینی را از قالب محله آغاز کنیم.

وی با بیان اینکه در حال حاضر شهرها متناسب با حرکت کودکان نیستند ابراز کرد: درواقع با متناسب کردن شهر در این موضوع حرکت برای دیگر اقشار همچون معلولان، جانبازان و حتی بانوان باردار نیز تسهیل می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه شهر دوستدار کودک درواقع بستری برای شهر پایدار که به تمامی اقشار در بخش‌های مختلف زیست‌محیطی؛ اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی قابلیت خدمات‌دهی دارد را ایجاد می‌کند اذعان کرد: نکته حائز اهمیت اینکه در اجرای چنین طرحی نمی‌توان و نباید بر شعار دادن صرف تکیه کرد.

این استادیار معماری با تأکید بر اینکه باید دید برای تحقق این طرح‌ها چه گام‌هایی برداشته شده است اذعان کرد: ازاین‌دست طرح‌های نافرجام در همدان بی‌شمار است که ازجمله آن عنوان شهر سبز پایدار جهان اسلامی برای همدان است که علی‌رغم در بوق و کرنا کردن این شعار از سوی دیگر طی سال‌های اخیر شاهد نابودی بخش اعظمی از باغات همدان بوده و هستیم.

سروش با تأکید بر اینکه متأسفانه تاکنون در خصوص شهر دوستدار کودک نیز رویکرد شعارگونه از سوی متولیان امر در دستورکار بوده است، اذعان کرد: بدیهی‌ترین مسئله‌ای که همگان بر آن واقف هستند که در ساختار شهر دوستدار کودک، مقیاسِ کودک، محله است یعنی باید بتواند در فاصله حداکثر 500 متری از محل زندگی خود به مدرسه رفته و برگردد، حال سؤال من این است در کدام محله از شهر همدان این شرایط را مهیا کرده‌ایم؟

روان‌شناس و پژوهشگر مسائل کودک نیز با بیان اینکه یکی از معیار‌های پیشرفت یک جامعه این است که به آینده خود اهمیت دهد، گفت: در واقع در جوامع مترقی اجازه اینکه یک کار مهم به یک ضرورت تبدیل شود را نمی‌دهند.

مهدی نغمه‌گو، با تأکید بر اینکه وقتی در مورد آینده صحبت می‌شود مسئله مهم این است که این آینده را کودکان ما خواهند ساخت، تشریح کرد: همگان بر این امر واقف‌اند که مسئله کودک و مباحث مرتبط با آن اهمیت بالایی دارد اما باید دید عملکرد ما در قبال این مسئله مهم چگونه است.

وی افزود: در نظر بگیرید که نخستین نیاز انسان بر اساس «هرم مازلو»، آب و هواست بنابراین در شهر دوستدار کودک تأمین این دو مهم از اهمیت بالایی برخوردار است.

این روان‌شناس کودک با تأکید بر اینکه می‌توان بسیار فانتزی و خیالی در خصوص شهر دوستدار کودک صحبت کرد و آن را به اجرای چند پروژه در شهر منحصر کرد گفت: مسئله این است که علاوه بر سخت‌افزار باید به اهمیت رعایت مباحث نرم‌افزاری نیز توجه کنیم.

نغمه‌گو با اذعان بر اینکه با وجود هوای آلوده در شهر‌ها نمی‌توان مدعی تأمین نیاز کودکان و شهر دوستدار کودک بودن شد، افزود: در واقع در شهر دوستدار کودک رفع نیاز آنی، ملاک عمل نیست بلکه آینده‌نگری و تلاش برای فردای بهتر اصلی‌ترین شاخص است.

وی با اشاره به اینکه بحث تغذیه کودکان در شهر دوستدار کودک از اهمیت بالایی برخوردار است، ابراز کرد: در حال حاضر در شهرهای ما بخشی از کودکان از فراوانی غذا دچار سوءهاضمه شده‌اند و برخی از آن‌ها از نداشتن تغذیه سالم، حال آنکه متولیان امر باید برای این مهم نیز برنامه‌ریزی داشته باشند.

این پژوهشگر حوزه کودک با اشاره به اینکه موضوع شهر دوستدار کودک بسیار کلان‌تر از آن است که بخواهیم آن را با چند کار تبلیغاتی ‌خلاصه کنیم، ابراز کرد: در این نوع از شهر بعد از تأمین آب، هوای سالم و تغذیه مناسب، به موضوع آگاهی والدین و صمیمیت آن‌ها با کودکان پرداخته و برای آن برنامه‌ریزی می‌شود.

نغمه‌گو افزود: اینکه مکانی برای بازی بچه‌ها در نظر گرفته شود بسیار عالی است اما نباید این نکته را فراموش کرد که مباحث آموزشی و مربیگری به‌عنوان موضوعات نرم‌افزاری در این مراکز نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به اینکه به لحاظ شهرسازی نیز شهر دوستدار کودک خود دارای شاخص‌های خاصی است که جزء بدیهی‌ترین زیرساخت‌ها بوده و نباید به آن‌ها به‌عنوان هزینه نگاه کرد بلکه یک نوع سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود، اذعان کرد: می‌بایست سرویس بهداشتی و مبلمان شهری نیز متناسب با نیاز کودکان دیده شود.

وی با بیان اینکه به‌عنوان‌مثال باید باجه بلیت‌فروشی و یا مسیر پیاده‌روی و صندلی‌های نشیمن‌گاهی برای کودکان نیز در شهر‌ها ایجاد کرد تصریح کرد: احترام به کودکان، احترام به شهروندان یک شهر است.

وی با تأکید بر اینکه وقتی هدفی همچون شهر دوستدار کودک مطرح می‌شود باید در وهله نخست امکان‌پذیر بودن آن مورد توجه قرار گیرد اذعان کرد: مسئله این است که بتوان این هدف را به واقعیت نزدیک کرد.