یوزپلنگ گربه‌سان ارزشمندی است که به شدت در معرض انقراض قرار دارد، زمانی بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند جولانگاه این حیوان زیبا بود اما امروزه جمعیت آن به شدت کاهش یافته به طوری که گونه آسیایی آن فقط در ایران یافت می‌شود از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی می‌گویند، البته این مساله هم چندان جای خوشحالی ندارد چون چندی پیش معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده بود وضعیت یوزپلنگ‌های ایرانی بحرانی است، حسن اکبری گفته بود که سرشماری‌ها نشان می‌دهد20 قلاده یوزپلنگ در زیستگاه‌ها وجود دارد که این آمار زنگ خطری برای نسل یوزپلنگ‌هاست. البته چند سالی است سازمان حفاظت محیط زیست برای حفظ اینگونه ارزشمند اقداماتی را در پیش گرفت که از جمله اسارت کوشکی یوزپلنگ نر بهمن ماه 1386 در چهار ماهگی و دلبر یوزپلنگ ماده فروردین 1390 در سه ماهگی بود که سپس در ادامه تلاش‌ها معرفی این 2 یوز در پارک پردیسان اتفاق افتاد، تلاش‌ها برای باروری بی‌نتیجه ماند و در نهایت به زادگاهشان در توران بازگردانده شدند و تلاش‌ها برای بقای این گونه ارزشمند در مرکز تحقیقات تکثیر یوزپلنگ آسیایی در پارک توران در شهرستان شاهرود استان سمنان از سرگرفته شد.

سه توله پوزپلنگ ایران

«ایران» پوزپلنگ ماده سه ساله‌ای بود که اواسط فروردین سال 1399 از پارک پردیسان تهران به پایگاه پشتیبان 700 هکتاری در پارک ملی توران در شهرستان شاهرود استان سمنان منتقل شد و یوزپلنگ نر با نام «فیروز» سال 1391 در منطقه توران شناسایی و نامگذاری شده بود و در آن زمان «فیروز» یوز بالغ بود و در حدود 2.5 سال سن داشت و در سال 1400 در حدود 11.5 سال سن داشت که فروردین‌اه 1400 در پارک توران شاهرود استان سمنان با هماهنگی سازمان حفاظت محیط‌ زیست و معاونت طبیعی این سازمان، با روش‌های استاندارد جهانی زنده‌گیری شد و سرانجام عاشقانه‌های «فیروز» و «ایران» امید را در دل دوست‌داران محیط‌زیست و بقای گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی زنده کرد و منجر به تولد سه توله به ناچار از طریق عمل جراحی سزارین شد و در نهایت متأسفانه 2 توله به دلیل ناهنجاری مادرزادی تلف شدند و تنها توله نر این عاشقانه به نام «پیروز» برای انجام معاینات دقیق‌تر با تجهیزات پیشرفته معاینه به تهران منتقل شد.

به گفته متخصصان وقتی جمعیت یک گونه کوچک می‌شود و از یک حدی پایین تر می‌آید خود به خود درون آمیزی اتفاق می‌افتد که به مرور موجب بروز اختلال ژنتیکی در توله‌ها و در بلندمدت در جمعیت آن گونه می‌شود.

در کنار ناراحتی برای تلف شدن توله‌ها موجی از نگرانی بابت سلامت یوزپلنگ مادر به دلیل عمل جراحی سزارین و آسیب احتمالی به اندام‌های تولیدمثلی وجود داشت که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان ابراز کرد: نگرانی بابت سلامت یوز مادر وجود ندارد و اکنون در سلامت کامل به سر می‌برد و در زمستان مقدمات برای باروری فراهم می‌شود و بررسی اختلال ژنتیکی به دلیل درون‌آمیزی نیز در دست بررسی است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان گفت: وضعیت جسمی یوزپلنگ ماده «ایران» در پارک ملی توران براساس بررسی متخصصان ایرانی و پیتر کالدوِل دامپزشک معتمد مراکز حفاظت و تکثیر یوزپلنگ آفریقایی از کشور آفریقای جنوبی در شرایط مطلوب بوده و در زمستان آماده باروری است.

بهرامعلی ظاهری ابراز کرد: سلامت اندام‌های تولید مثلی یوزپلنگ ماده «ایران» نیز با توجه به عمل جراحی سزارین که چندی پیش برای تولد توله‌ها داشت از طریق سونوگرافی و معاینات دقیق از سوی متخصصان ایرانی و پیتر کالدوِل دامپزشک معتمد مراکز حفاظت و تکثیر یوزپلنگ آفریقایی، تایید شد.

وی ادامه داد: یوزپلنگ ماده «ایران» از لحاظ تغذیه نیز مشکلی ندارد و طبق روال عادی و مانند گذشته از طعمه‌های خود تغذیه می‌کند.

وی بیان کرد: تیم تخصصی از بخش‌های مختلف مانند دامپزشکان و دانشکده دامپزشکی برای تصمیم‌گیری در زمینه باروری یوزپلنگ ماده «ایران» در دوره بعدی تشکیل شده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان با بیان اینکه اگر اختلال ژنتیک در توله‌ها اثبات شود باید یوز نر برای زادآوری یوزپلنگ «ایران» تغییر کند.

ظاهری تصریح کرد: تصمیم‌گیری درباره اینکه یوزپلنگ نر «فیروز» در دوره بعدی باروری یوزپلنگ ماده «ایران» حضور داشته باشد یا خیر از جمله مسائلی است که در تیم تخصصی بررسی می‌شود.

وی یادآور شد: بررسی عوامل اختلال ژنتیکی و جلوگیری از تولد توله‌های دارای اختلال ژنتیکی به دلیل نبود اختلاط ژنتیکی از دیگر مواردی است که در تیم تخصصی برای دوره بعدی باروری یوزپلنگ ماده «ایران» دردست بررسی است.

وی افزود: یوزپلنگ «ایران» سال 1398 حین قاچاق کشف و به زادگاهش در پارک ملی توران آورده شد، اما اکنون با کمک متخصصان داخلی و دانش‌بومی موفق به زادآوری شد و اکنون برای اولین بار سند راهبردی یوزپلنگ تدوین شده و در دست تکمیل است و زایش در اسارت نیز براساس سند و برنامه‌ریزی‌ها با درنظر گرفتن تمام فرضیه‌ها انجام شد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان گفت: سزارین یوزپلنگ طی بررسی کارشناسی با دستور و هماهنگی معاون طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست انجام شده بود.