یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در توسعه پایدار و حمل‌ونقل شهری و رویکردهایی همچون توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی است و درحالی‌که ضرورت استفاده از این الگوها در برنامه‌ها و طرح‌های شهری احساس می‌شود همچنان در شهر همدان شاهد برنامه‌ریزی منسجمی در این حوزه نیستیم.

این در حالی است که توجه به هفت عامل مهم ظرفیت بیشتر، سرعت بالاتر، هزینه کمتر، مصرف انرژی کمتر، استفاده از انرژی پاک، ایمنی و راحتی سفر برای تحقق حمل‌ونقل پایدار در جابه‌جایی افراد ضروری است و دستیابی به این شرایط و بهبود سیستم حمل‌ونقلی در پایتخت تاریخ و تمدن که این روزها نام کلان‌شهر را نیز به یدک می‌کشد مستلزم مطالعات پایه‌ای در خصوص منابع مالی، وضعیت زیرساخت‌ها، رشد جمعیت و مشکلات ساختاری است که در این استفاده از تجربیات سایر شهرها در دستیابی به وضعیت مطلوب، راهنمای مناسبی برای بهبود وضعیت حمل‌ونقلی است.

مسئله این است که در همدان، سیستم‌های حمل‌ونقلی با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند، به‌عنوان مثال با وجود اینکه نوسازی و بهسازی حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه اتوبوس‌ها تأثیر ویژه‌ای در کاهش آلودگی هوای این کلان‌شهر خواهد داشت، اما چالش‌های اقتصادی و کالبدی همواره مانع از بهسازی سیستم حمل‌ونقل عمومی در این کلان‌شهر بوده به گونه‌ای که در سال‌های اخیر همزمان با فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل درون‌شهری همدان استقبال شهروندان از سیستم حمل‌ونقل عمومی کاهش یافته که این خود مشکلات ترافیکی و زیست‌محیطی بسیاری را برای رینگ مرکزی کلان‌شهر همدان به همراه داشته است.

درواقع بخش قابل توجهی از آلودگی هوای همدان مربوط به خودروها و وسایل نقلیه فرسوده شخصی و عمومی است و با شرایط فعلی چشم‌انداز روشنی برای کاهش این سهم نمی‌توان متصور شد.

حمل‌ونقل شهری همدان به مطالعات گسترده، داشتن یک سیستم حمل‌ونقل استاندارد و با کیفیت نیاز دارد تا کمک شایانی به رفاه و آرامش در زندگی مردم، توسعه، فرهنگ و اقتصاد جوامع داشته‌ باشد و این موضوع گویا برای سازمان شهرداری‌ها به‌عنوان یک اولویت به‌صورت ویژه در دستور کار است.

دراین‌بین اما همدان که سال‌هاست نام پایتخت تاریخ و تمدن را یدک می‌کشد، در حالی با رشد چشمگیر جمعیت روبه‌رو بوده که در اغلب زیرساخت‌ها برای یک زندگی شهری با مشکلات عدیده دست‌وپنجه نرم می‌کند.

این شهر با توجه به آب‌وهوای مطلوب و موقعیت جغرافیایی (قرار گرفتن در دامنه الوند) با سیل مهاجران از روستاها و شهرهای مختلف همراه بوده و نیازمند توجه خاص در توسعه زیرساخت‌ها است، موضوعی که اگر به آن توجه لازم نشود در آینده مشکلات عدیده‌ای را پیش‌روی مردم و مسئولان خواهد گذاشت.

صدها هزار ساکن مناطق حاشیه‌ای شهر همدان در فاصله‌ای اندک از شهر اغلب امور روزانه خود نظیر خرید، کارهای درمانی و پزشکی، گشت، تفریح و غیره خود را در مرکز شهر انجام می‌دهند پس توجه به زیرساخت‌های حمل‌ونقلی به‌ویژه ساماندهی فعالیت تاکسی و اتوبوس‌ها در شهری همچون همدان از اهمیت بالایی برخوردار است.

بر این اساس برای اطلاع از آخرین وضعیت خدمات‌دهی این ناوگان برآن شدیم تا با گفت‌وگو با شهروندان همدانی گزارش میدانی در این زمینه تهیه کنیم که در ادامه می‌خوانید:

یکی از شهروندان همدانی که در مسیر محمدیه سوار بر اتوبوس بود با بیان اینکه هرچند استفاده از اتوبوس مختص گروه و یا قشر خاصی نیست و اکثر مردم در هر طبقه و سطح مالی که باشند لااقل یک بار در ماه گذرشان به آن می‌افتد، ولی نمی‌توان انکار کرد که این وسیله نقلیه برای کسانی که درآمد بالایی ندارند به‌صرفه‌تر از رفت‌وآمد با تاکسی است گفت: به‌جز اقتصادی‌تر بودن، در ساعت‌هایی که کلاف ترافیکی همدان به طرز غیرقابل باوری به خود می‌پیچد نیز عقلانی‌ترین راه برای به موقع رسیدن به مقصد به‌شمار می‌آید.

وی با بیان اینکه درکنار علاقه روزافزون مردم به توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی، مسئولان نیز بارها بر ضرورت فرهنگ‌سازی برای استفاده شهروندان از این شبکه توصیه کرده‌اند ابراز کرد: بدیهی است کاهش تعداد خودروهای شخصی به‌ویژه تک‌سرنشین‌ها، نقش قابل توجهی در کاهش معضل ترافیک کلان‌شهر همدان و کاهش آلودگی هوا خواهد داشت.

این دختر جوان افزود: اما سؤال مهم این است که کیفیت و کمیت خدمات ناوگان حمل‌ونقل عمومی و به طور خاص، سازمان اتوبوسرانی و تاکسیرانی همدان تا چه اندازه برای ترغیب مردم به استفاده از این سیستم موفق عمل می‌کند و مردم به این سازمان چه نمره‌ای می‌دهند؟

  انتظار طولانی برای رسیدن اتوبوس!

یکی از مسافران خط محمدیه اظهار کرد: اغلب باید بیش از 40 دقیقه در ایستگاه منتظر بمانیم تا اتوبوس از راه برسد و وقتی توقف می‌کند هم مسافران مثل کمپوت به هم چسبیده‌اند و جایی برای سوار شدن نیست.

این خانم جوان بیان کرد: کسانی که از اتوبوس برای جابه‌جایی در سطح شهر استفاده می‌کنند، اغلب از قشر متوسط جامعه هستند، چرا کسی که خودروی شخصی ندارد و یا از پس پرداخت کرایه تاکسی برنمی‌آید، محکوم به استفاده از اتوبوس‌هایی است که تا خرخره پر هستند؟

وی با گلایه از اینکه مگر وقت قشر متوسط ارزش ندارد، گفت: چرا باید گرمای تابستان روزی یک ساعت منتظر باشیم تا اتوبوس بیاید و ما را به سمت مدرسه و کلاس ببرد و یک ساعت هم معطل شویم که بتوانیم از مدرسه به خانه برویم؟

این شهروند همدانی توضیح داد: با توجه به طولانی بودن فرایند سوار و پیاده کردن مسافران در ایستگاه‌های مختلف، وقتمان به‌اندازه کافی تلف می‌شود؛ واقعاً انصاف نیست یک ساعت هم برای رسیدن اتوبوس معطل بمانیم.

وی اضافه کرد: نامشخص بودن زمان رسیدن اتوبوس به ایستگاه در محلات باعث می‌شود نتوانم برنامه‌ریزی منظمی برای خروج از منزل داشته باشم و اغلب دیر به مقصد می‌رسم، مطمئنم که این فقط مشکل من نیست و شهروندان زیادی شرایطی مشابه دارند.

  جابه‌جایی با اتوبوس‌هایی که جای سوزن انداختن ندارند

یکی دیگر از شهروندان همدانی با گلایه از شلوغی بیش‌ازحد اتوبوس‌ها آن‌هم در شرایط کرونایی که رعایت فاصله اجتماعی الزامی است، گفت: برای جلوگیری از شیوع کرونا توصیه شده مردم در مکان‌های عمومی به‌ویژه فضاهای مسقف فاصله یک و نیم متری را رعایت کنند ولی کافی است در ساعات شلوغی صبح یا عصر سری به اتوبوس‌های خطوط پرتردد شهر بزنید و واقعیت را به چشم ببینید.

دیگر شهروند همدانی نیز با اشاره به اینکه در برخی ساعات اتوبوس‌ها به‌قدری شلوغ است که اگر فرد کمی جابه‌جا شود، صورتش به‌صورت مسافر کناری برخورد می‌کند افزود: بدون شک در چنین فضایی نفس کشیدن سخت است و تهویه اتوبوس هم از پس ایجاد هوای سالم و مطبوع برنمی‌آید.

وی با بیان اینکه مشکلات سیستم اتوبوسرانی همدان یکی دوتا نیست، افزود: شاید برای جوانان و کسانی که شرایط بدنی سالمی دارند، ایستاده منتظر ماندن برای رسیدن اتوبوس کار سختی نباشد ولی برای افراد مسن و بیماران نگران‌کننده است.

این بانوی جوان با اشاره به برخورد بد بسیاری از رانندگان اتوبوس گفت: وضعیت نظافت و بهداشت برخی از این اتوبوس‌ها هم چنگی به دل نمی‌زند و به‌شخصه تردد با وسیله شخصی را ترجیح می‌دهم.

یکی از مسافران خط خضر به میدان با گلایه از استهلاک بالای اتوبوس‌های این خط گفت: وضعیت برخی اتوبوس‌هایی که در خطوط فرعی همدان فعالیت دارند خوب نیست و استهلاک آن‌ها کاملاً مشهود است.

وی تأکید کرد: چرا شهروندان باید تاوان ضعف‌های ناوگان حمل‌ونقل عمومی را پس دهند و سوار اتوبوس‌هایی شوند که صندلی‌هایشان کهنه و پاره است، دودزا هستند، سیستم گرمایش و سرمایشی مناسبی ندارد و مدام خراب می‌شوند؟

این شهروند همدانی افزود: تعداد اتوبوس‌های همدان به نسبت جمعیت بسیار کم است و تورم و گرانی اتوبوس هم باعث شده، فرایند نوسازی این سیستم قطره‌چکانی باشد و راهی جز کنار آمدن با همین اتوبوس‌های مستهلک باقی نماند.

وی ادامه داد: وقتی سیستم حمل‌ونقل عمومی مناسب نباشد، مردم ترجیح می‌دهند از خودروی شخصی خود برای جابه‌جایی استفاده کنند که نتیجه این امر چیزی جز ترافیک، آلودگی هوا، افزایش میزان درگیری مردم، مصرف بیشتر سوخت و غیره نیست.

این شهروند همدانی تأکید کرد: تا وقتی تغییری در وضع ناوگان حمل‌ونقل عمومی این کلان‌شهر نشود، تشویق مردم به استفاده از اتوبوس و تاکسی در حد شعار باقی می‌ماند و شهروندان هر روز بیشتر با اتوبوس و تاکسی فاصله می‌گیرند که البته حق هم دارند.

دیگر شهروند ساکن 10 متری رضوان نیز با گلایه‌مندی از وضعیت خدمات‌رسانی تاکسی‌ها گفت: من در روز دوبار مجبورم از حمل‌ونقل عمومی استفاده کنم در حالی که اغلب تاکسی‌های خط 10 متری رضوان به‌ویژه از ساعت 12 ظهر به بعد، در دیگر خطوط فعالیت می‌کنند و من مجبورم سوار خودرو‌های مسافرکش شخصی شوم و هزینه دو برابر قیمت تاکسی را بپردازم.

وی با بیان اینکه با افزایش کرایه‌ها متأسفانه هیچ‌گونه خدمتی به شهروندان ارائه نمی‌شود گفت: باور کنید کار به جایی رسیده که دیگر اعتراضمان به نبود کولر و بخاری نیست بلکه فقط حضور به‌موقع‌شان در ایستگاه و جابه‌جایی ما ملاک است.

این بانوی جوان همدانی برخلاف دیگر شهروندان، ارائه خدمت از سوی اتوبوسرانی را مناسب‌تر از تاکسی قلمداد کرد و گفت: خدمات‌رسانی توسط اتوبوس‌ها در خط ترددی ما به‌مراتب بهتر است.

دیگر شهروند مسافر خط شهرک بهشتی نیز با بیان اینکه خدمات‌رسانی اتوبوس در این مسیر به لحاظ حضور در ایستگاه بد نیست اما دریغ از روشن کردن کولر در تابستان یا بخاری در زمستان گفت: مسئله این است که در خط شهرک بهشتی تعدادی ون وجود دارد که از ساعت دو بعد از ظهر به بعد هر یک ساعت یک بار مسافران را به بهانه نبود مسافر جابه‌جا می‌کنند.

وی با بیان اینکه البته وضعیت ناوگان اتوبوس‌رانی در شهرک مدنی نیز با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو است گفت: ازآنجاکه بنده در این محور نیز به دلیل رفتن به خانه پدری تردد می‌کنم به نحوه خدمات‌دهی ناوگان در این مسیر نیز واقف هستم.

وی با انتقاد از اینکه اغلب از اتوبوس‌های مدل پایین که از داشتن زیرساخت‌های ضروری همچون بخاری و کولر محروم هستند را برای محله‌های پایین شهر استفاده می‌کنند گفت: این در حالی است که اغلب اتوبوس‌های جدید و نو به نواحی بالای شهر همچون سعیدیه، پردیس، استادان و... تعلق دارند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد از معضل شلوغی اتوبوس در برخی خطوط که بگذریم از گرمای طاقت‌فرسای تابستان و حرارت داغ داخل اتوبوس نمی‌توان گذشت. مسافران زیادی در خطوط مختلف از گرمای داخل اتوبوس گلایه‌مندند. گلایه‌ای که گاهی منجر به درگیری لفظی یا فیزیکی تعدادی مسافران با رانندگان اتوبوس می‌شود به‌طوری‌که مسافران درخواست روشن کردن کولر دارند ولی رانندگان در جواب مسافران می‌گویند کولر خراب است و مشکل زمانی حاد می‌شود که پنجره‌های اتوبوس هم خراب باشد و راه ورود و خروج برای هوا بسته باشد؛ بنابراین انتظار می‌رود مدیریت شهری به جای دادن شعارهای فانتزی همچون استفاده از اسکوتر و دوچرخه در عرصه تقویت ناوگان حمل‌ونقل عمومی و بهبود خدمات‌رسانی در این بخش ورود جدی کند.