کارشناس و پژوهشگر تحولات جمعیت درباره نقش رشد جمعیت در توسعه اقتصادی کشور اظهار کرد: رشد متوازن جمعیت عبارت درست و زیبا و قابل دفاعی است؛ اما تعریف آن باید دقیق باشد.

  رشد جمعیت موتور محرک رشد اقتصاد است

صالح قاسمی، رشد جمعیت را لازمه رشد اقتصادی دانست و افزود: در حال حاضر بیش از 80 دانشمند اقتصادی به این مطلب قائل‌اند که رشد جمعیت موتور محرک رشد اقتصاد است و رشد اقتصادی بدون رشد جمعیت امکان‌پذیر نیست.

وی گفت: جمله‌ای که در پژوهش‌های اخیر خیلی پرتکرار شده این است که طی 80 سال گذشته هیچ نمونه‌ای در دنیا نداریم که رشد جمعیتی مثبتی داشته باشد و رشد اقتصادی آن ثابت مانده باشد؛ بنابراین اینکه رشد جمعیت در کشوری منجر به رکود اقتصادی شود جمله دقیق و علمی نیست و ریشه رکود اقتصادی را باید در جای دیگری به جز رشد جمعیتی جستجو کرد.

وی با اشاره به رشد شاخص‌های اقتصادی کشورمان نسبت به 40 سال گذشته تصریح کرد: جمعیت برای رشد اقتصادی شرط لازم است؛ اما کافی نیست و نیازمند نظامات مدیریتی و برنامه‌ریزی هستیم.

این پژوهشگر افزود: باتوجه‌ به اینکه فشار تقاضا موجب ارتقای بهره‌وری و مدیریت می‌شود، در بازار اقتصادی هم همین‌طور است و این راهی ندارد جز رشد جمعیت.

قاسمی که در برنامه‌ای رادیویی صحبت می‌کرد، طراحی برنامه‌های راهبردی و قوانین و سیاست‌های مشوق جمعیتی را در افزایش زادآوری ضروری و مؤثر دانست و گفت: سیاست‌های جمعیتی الزامات دیگری هم نیاز دارد؛ یعنی علاوه بر راهبردهای اقتصادی باید پیوست‌های رسانه‌ای و فرهنگی هم وجود داشته باشد تا سبک زندگی که امروز فرزند را ارزش نمی‌پندارد، تغییر کند و فرزندآوری را یک ارزش بداند.

گره فرهنگی «تجردگرایی» را باز کنیم

در ادامه، جمعیت‌شناس و مشاور خانواده با اشاره به جدایی جوانی از جمعیت گفت: زیاد بودن جمعیت و فعال بودن قشر جوان سرمایه ملی و از مولفه‌های قدرت در هر سرزمین به خصوص در کشور اسلامی ماست. ما در منطقه مدعی قدرت هستیم و یکی از نشان دادن این قدرت فرزندآوری و جوان کردن جمعیت است و هر کدام از افراد جامعه باید این دغدغه را داشته باشند چون جمعیت ما رو به سالمندی می‌رود.

ناهید دیناروند با اشاره به اینکه قانون جوانی جمعیت در کاهش پیری جمعیت بی‌تأثیر نیست، افزود: موضوع جمعیت، دولتمردان را واقف و مسئول کرده که در این رابطه اندیشه و قوانین اجرایی را تصویب کنند، به‌خصوص برای زنان شاغل؛ چون عمده مشکل، زنان شاغلی هستند که در حال تحصیل و کارند و به همین دلیل ازدواج نمی‌کنند و یا بچه‌دار نمی‌شوند.

وی افزود: مسئله بسیار مهم در فرزندآوری مسئله ذهنی و فرهنگی است؛ یعنی مردم باید به این نتیجه برسند فردگرا نباشند، کشورهای اروپایی و آمریکایی سال‌ها روی کشور ما کار کردند تا فرهنگ سنتی ایرانی که خانواده‌گرا بود را از بین ببرند. خانواده‌های شلوغ با چند فرزند در کنار پدربزرگ و مادربزرگ جزء اصالت ایرانی است و از لحاظ قلبی و عاطفی در درون هر ایران این نهفته است اما متاسفانه فرهنگ کشور ما به سمت فردگرایی و تجردگرایی رفت، باید این گره فرهنگی را هر کدام از ما در درون و ذهن خود حل کنیم.

وی در مورد ورود دستگاه‌های متولی حوزه جوانی جمعیت عنوان کرد: سازمان‌هایی مثل صدا و سیما، آموزش و پرورش، ارشاد اسلامی و حتی سازمان‌های مردم نهادی که از جوشش مردم است را باید پای کار آورد تا در زمینه‌های آموزشی و فرهنگی کار کنند؛ تغییر رفتار و نگرش متضمن یک حرکت مستمر است. جوانان برای ازدواج باید پایه و اساس آن را آموزش ببینند تا بتوانند با یکدیگر ارتباط درستی برقرار کنند، خیلی از خانواده‌ها تمکن مالی دارند اما ازدواج و فرزندآوری انجام نمی‌دهند؛ البته مسائل اقتصادی در این زمینه موثر است ولی پایه و اساس نیست پایه و اساس آن است که جوان مهارت‌های ارتباطی با همسر و نحوه تربیت فرزند را بدانند.

دیگر جمعیت‌شناس درباره نقش رشد جمعیت در توسعه اقتصادی کشور گفت: موافقان افزایش جمعیت دقیقاً برعکس مخالفان افزایش جمعیت، معتقدند که رشد جمعیت موجب رشد و توسعه همه‌جانبه جامعه می‌شود.

شهلا کاظمی‌پور افزود: عده‌ای از جمعیت‌شناسان در دنیا موافق جمعیت ثابت هستند؛ اما طرف‌داران جمعیت حد متناسب معتقدند باید بین جمعیت و منابع و زیرساخت‌ها تناسب برقرار شود.

وی بر این باور است که صرف رشد جمعیت منجر به رشد و توسعه اقتصادی نمی‌شود و باید بین امکانات و زیرساخت‌ها با جمعیت تناسب برقرار باشد تا رشد اقتصادی حاصل خواهد شد.

وی با اشاره به عدم ثبات رشد جمعیتی اضافه کرد: در سال 1400 حدود یک میلیون و 75 هزار تولد و 417 هزار فوت داشتیم که هم تولد و هم فوتی‌ها زیاد شدند و نگرانی ما این است که به‌مرور زمان به دلیل عدم اقبال زوجین از فرزندآوری، باروری کاهش پیدا کند.

به گفته این استاد دانشگاه، به‌طور کلی سیاست‌های کاهش باروری در اکثر کشورها جواب داده اما سیاست‌های افزایش باروری خیلی کم جواب می‌دهد دلیلش هم این است که برخی زوجین حاضر نیستند اوقات فراغت و ادامه تحصیل و رفاه‌طلبی خود را از دست بدهند.

کاظمی‌پور با بیان اینکه برای افزایش جمعیت، فقط سیاست‌های اقتصادی کافی نیست و سیاست‌های فرهنگی هم لازم است گفت: افزایش توقعات موجب افزایش هزینه‌های زندگی شده است، آموزش‌ و پرورش و آموزش عالی هم صرفاً روی مدرک‌گرایی و نخبه‌پروری تصنعی متمرکز شدند و ارزش‌های خانوادگی و مسائل فرهنگی کم‌رنگ شده است.

در ادامه عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) با اشاره به ضرورت احصای اثرات مثبت وجود جمعیت بیشتر در ایران و همچنین اثرات منفی نبود جمعیت به اندازه کافی بیان کرد: متأسفانه به ضروریات مباحث جمعیتی توجه کافی نمی‌شود که مهم‌ترین آن جوانی جمعیت است.

حجت‌الاسلام دکتر اسماعیل چراغی، با تأکید بر ضرورت برنامه‌ریزی درست و صحیح برای افزایش جمعیت تأکید کرد: برای این منظور باید به کارکردهای جوانی جمعیت توجه کنیم. به عنوان مثال باید به این درک برسیم که وجود جمعیت جوان باعث رشد اقتصادی، دفاع از کیان کشور و فعال شدن بخش‌های مولد اقتصادی کشور می‌شود.

وی در خصوص اثرات منفی کاهش جمعیت جوان توضیح داد: وقتی جمعیت جوان کاهش یابد، جمعیت پیر و سالمند افزایش پیدا می‌کند. همچنین امنیت ملی کشور دچار خطر می‌شود و اقتصاد مولد ضربه می‌خورد.

وی با تأکید بر اینکه حاکمان و متصدیان امر جمعیت باید به ضرورت افزایش جمعیت برسند و آن را درک کنند، اظهار کرد: آن‌ها همچنین باید عواقب نبود جمعیت جوان و کاهش باروری را حس کنند و اگر این اتفاق بیافتد می‌توان انتظار برنامه‌ریزی درست و صحیح برای آینده جمعیت را داشت که متأسفانه این اتفاق رخ نداده است.

این جامعه‌شناس با بیان این موضوع که متأسفانه درباره ضرورت جوانی جمعیت درک مقطعی وجود داشته است، تصریح کرد: اراده مبتنی بر درک ضرورت‌های جامعه نسبت به مسئله باروری و جوانی جمعیت وجود نداشته و به‌درستی باور نشده است و به همین جهت برنامه‌ریزی صحیح و علمی برای این حوزه نداشته‌ایم.

عضو هیئت علمی دانشگاه با تأکید بر اینکه باید یک مدل و راهبرد برای همه مسائل اجتماعی ازجمله جمعیت داشته باشیم، گفت: اینکه جمعیت به چه سمتی حرکت می‌کند و با چه نرخ رشدی قرار است به چه میزانی برسد از مباحثی است که باید در دستور کار برنامه‌های توسعه پنج ساله قرار می‌گرفته است.

محمدولی علیئی، با طرح این پرسش که مدل توسعه کشور چه چیزی است؟ اظهار کرد: اگر شاخصی برای توسعه به لحاظ تئوریکی و راهبردی نداشته باشیم، هر سیاستی که در جمعیت اجرایی کنیم مشخص نیست درست باشد و در حقیقت یک آزمون و خطا است.

وی با اشاره به سیاست‌های متفاوت کشور در طول دهه‌های مختلف بیان کرد: در دهه 60 نرخ رشد جمعیت و باروری زیاد بود و بعد سیاست «فرزند کمتر، زندگی بهتر» جزو برنامه‌های دولت قرار گرفت که مشخص نیست بر چه اساس صورت گرفت.

وی اشاره کرد: در دهه 70 شمسی زمانی که ایران خواست از بانک جهانی وام بگیرد، آن‌ها دو شرط برای ایران گذاشتند؛ اول اینکه نرخ رشد جمعیت را به صفر برسانند و برای توجیه آن می‌گفتند وقتی رشد جمعیت زیاد دارید احیانا نمی‌توانید وام‌ها را بازپرداخت کنید. دومین شرط هم آزاد شدن نرخ ارز بود. هر دو این سیاست‌ها اجرایی شد. دولت در آن زمان در خلال 45 روز در حدود 15 میلیون دلار ارز در بازار منتشر کرد که عطش بازار را بیشتر هم کرد. در مسئله جمعیت نیز شاهد کنترل شدید بودیم و امروز به نتایجی رسیدیم که کشور را گرفتار کرده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به سیاست‌های کشور برای رشد نرخ موالید به 2.2 درصد در سال 1404 اظهار کرد: این برنامه در خلال 10 سال به 2.2 کاهش یافت و بعد از آن روند کاهش موالید با سرعت زیادی صورت گرفت به طوری که نرخ امروز 1.64 شده است.