روستاها به‌ویژه روستاهای مناطق دورافتاده و مرزی همواره از نظر دسترسی به فرصت‌ها و امکانات در مقایسه با مناطق شهری از شرایط مطلوبی برخوردار نیستند.

نابرابری فرصت‌ها و سطح پایین رفاه در این مناطق زمینه مهاجرت و یا پناه بردن به مشاغلی همچون کولبری را در روستاهای مرزی مناطق کوهستانی و سوختبری در مرزهای جنوبی کشور فراهم کرده است.

برای جبران این شرایط نامطلوب ایجاد شده و نگهداشت جمعیت در روستاهای مرزی و ممانعت از مهاجرت و قاچاق کالا، مسئولان تصمیم به ایجاد بازارچه‌ها و معابر مرزی در چهار استان کشور ازجمله کردستان گرفتند که برای نخستین‌بار در این استان سال 1388 این معابر فعال شد.

بازارچه‌ها و معابر مرزی محوطه‌ای محصور واقع در نقطه صفر مرزی و مجاز به انجام تشریفات ترخیص کالا هستند که از سال 1388 تا 1396 در کردستان پنج معبر مرزی شامل هنگه‌ژال و گله‌سور در شهرستان بانه، پیران و خانم شیخان در شهرستان مریوان و مله خورد در سروآباد فعالیت داشتند.

از این سال روال فعالیت این معابر تغییر کرد و تعدادی از آن‌ها تعطیل شدند و تعدادی هم در قالب بازارچه‌های موقت غیر رسمی به فعالیشتان ادامه دادند ولی این اتفاق موجب نارضایتی مردم مرزنشین و گسیل آن‌ها به بازارچه‌های دیگر و روی آوردن جمعیت بیشتری به کولبری شد.

در طول 6 سال اخیر یکی از مطالبات مرزنشینان بازگشایی مجدد معابر مرزی بود که این اقدام بعد از پیگیری‌های استاندار کردستان و با دستور رئیس جمهور از اواخر شهریور سال جاری آغاز شد.

مراسم بازگشایی معبر مرزی هنگه‌ژال بانه در 22 شهریور سال جاری برگزار شد تا این نوید به مرزنشینان داده شود که مطالبه آن‌ها در این دولت روی زمین نمی‌ماند و اجرایی خواهد شد.

به گفته استاندار کردستان بازگشایی معابر مرزی استان موقت و به‌نوعی مُسکن است و امید می‌رود با تصویب قانون ساماندهی مبادلات مرزی و ارتقای معیشت مرزنشینان که لایحه آن در این دولت به مجلس رفته و کلیات آن در مجلس تصویب شده، شاهد ساماندهی مناسب‌تر، اشتغال و درآمد پایدارتر برای مرزنشینان باشیم.

لایحه ساماندهی تجارت مرزی شامل کولبری و ملوانی به‌منظور تقویت معیشت مرزنشینان تهیه شده و مردادماه سال جاری در مجلس شورای اسلامی هم به تصویب رسید و با تصویب نهایی آن (تأیید شورای نگهبان) وضعیت فعالیت در معابر و بازارچه‌های مرزی هم مشخص و ساماندهی می‌شود.

در ماده یک این لایحه آمده که واردات کالا از طریق فعالان مرتبط با مبادلات مرزی (کولبران) به مدت پنج سال مطابق با ترتیبات این قانون مجاز و پس از آن کالاهای وارداتی به استثنای میزان مورد نیاز مرزنشینان و اصناف مستقر در مناطق مرزی، تابع قوانین و مقررات تجارت خارجی است.

استاندار کردستان بیان کرد: در بازارچه‌های موقت غیر رسمی استان که شامل سیرانبند، خانم شیخان و مله‌خورد است از قبل مجوز واردات 100 قلم کالا صادر شده است و ورود همین تعداد هم در معابر مرزی در دستور کار است.

اسماعیل زارعی‌کوشا یادآور شد: در دولت گذشته ظرفیت معابر مرزی در استان تعطیل شد و جایگزینی هم برای آن در نظر نگرفتند و همین منجر به ایجاد شرایط نابسامان اقتصادی برای مرزنشینان شد؛ امیدواریم با بازگشایی مجدد آن شاهد بهبود وضعیت معیشتی مرزنشینان باشیم.

بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند فعالیت‌های اقتصادی مناطق مرزی در بهبود معیشت مردم، کاهش فقر، توسعه اقتصادی نواحی مرزی، تقویت روابط بین نواحی مرزی کشورها نقش تأثیرگذاری دارد.

نماینده مردم شهرستان‌های سقز و بانه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه آیین نامه بازارچه‌های مرزی استان در حال تدوین است، اظهار کرد: صدور مجوز واردات کالاها براساس نیاز استان و کشور انجام می‌شود و در این رابطه به طور سلیقه‌ای عمل نخواهد شد.

بهزاد رحیمی اضافه کرد: بازگشایی معابر مرزی در راستای نفع مرزنشینان و بهبود وضعیت میعشتی آن‌ها در دستور کار مسئولان قرار گرفته است و تلاش می‌شود این مهم تحقق یابد.

به گفته وی وجود بازارچه‌های مرزی یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرهای مرزی به شمار می‌رود که این مزیت افزون بر دیگر مزایای وجود معابر و بازارچه‌های مرزی می‌تواند زمینه رشد اقتصادی را در منطقه فراهم کند.

**سدی در برابر مهاجرت مرزنشینان

فرماندار ویژه شهرستان سقز گفت: جلوگیری از مهاجرت مردم به شهرهای بزرگ، ایجاد اشتغال، بهبود درآمد و معیشت مرزنشینان و ارتقای امنیت مرز از مهم‌ترین مزایای بازگشایی معابر و بازارچه‌ها در شهرستان‌های مرزی استان است.

جعفر توان افزایش مراودات و تعاملات با اهالی آن سوی مرز و فروش و صادرات محصولات تولیدی اعم از کشاورزی، دامداری و صنایع دستی از سوی مرزنشینان استان را از دیگر مزیت‌های وجود معابر و بازارچه‌های مرزی خواند.

وی اضافه کرد: بازارچه سیف سقز که کارکردی هم چون مرز باشماق مریوان و سیرانبند بانه دارد سال هاست که تعطیل است و مسئولان کشوری و استانی هم پیگیر بازگشایی آن هستند.

وی ادامه داد: در کنار این بازارچه در این شهرستان ظرفیت ایجاد دو معبر مرزی هم وجود دارد که پیشنهاد آن را مطرح کرده ایم و امید می‌رود به‌منظور حمایت از مرزنشینان این شهرستان با آن موافقت شود.

با وجود همه مزیت‌هایی که برای بازگشایی بازارچه‌ها و معابر مرزی عنوان شد تولیدکنندگان نگران ورود کالاهایی از این طریق هستند که بازار تولید آن‌ها را به خطر بیاندازد.

رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی سنندج گفت: از زمان انتشار اخبار مربوط به بازگشایی معابر مرزی استان تاکنون تعدادی از تولیدکنندگان به‌صورت تلفنی و حضوری ابراز نگرانی کردند.

علی‌اکبر عبدالملکی ادامه داد: مجوز واردات کالاهای مورد نیاز کشور از این معابر مرزی داده شود و اجازه ورود به کالاهایی که نمونه داخلی آن وجود دارد، داده نشود بنابراین می‌طلبد این اقدام باید به طور هدفمند و هوشمندانه انجام شود.

وی بیان کرد: با این وجود نمی‌توان منکر مزیت‌های بازگشایی بازارچه‌های مرزی شد و بی‌شک در جلوگیری از کولبری، جذب گردشگران بیشتر و رونق بازار شهرهای مرزی تأثیر بسزایی دارد.

به گفته فرماندار شهرستان مریوان از زمانی که معابر مرزی تعطیل شدند بازاریان شهرستان‌های مرزی از استان‌های جنوبی کشور کالاهای مورد نیاز را خریداری می‌کنند که به دلیل بالا بودن هزینه نهایی فروش این کالاها، بازار این شهرستان‌ها رونق خود را از دست داده است.

اسماعیل احمدی بیان کرد: میزان واردات کالا از معابر مرزی به حدی نیست که مشکلی برای اقتصاد منطقه‌ایجاد کند ولی می‌تواند در معیشت مرزنشینان اثر مثبتی داشته باشد.

فرماندار شهرستان بانه هم یادآور شد: تعطیلی معابر و بازارچه‌های مرزی این شهرستان منجر به رکود بازار، مهاجرت مردم به ویژه جوانان برای کار به دیگر نقاط کشور و کاهش فروش اجناس و کالاهای مغازه‌های سطح شهر شد.

کمال خدری بیان کرد: به طور مستقیم حدود 20 هزار نفر از مردم بانه و اهالی شهرهای اطراف هم چون سقز و مریوان از فواید بازارچه‌های مرزی این شهرستان بهره‌مند می‌شوند.

وی اضافه کرد: از آیین گشایش معبر مرزی هنگه‌ژال چندین روز می‌گذرد و مردم و معتمدان همواره پیگیر ابلاغ دستورالعمل فعالیت در این معبر مرزی هستند که امید می‌رود هرچه سریع‌تر این شیوه‌نامه به شهرستان ابلاغ شود.

**بازگشایی معابر مرزی مطالبه به حق مرزنشینان

معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار کردستان در دومین جلسه شورای ساماندهی مبادلات مرزی استان در سال جاری اعلام کرد: منع قانونی بازگشایی معابر مرزی برطرف شده است و این اقدام مصوبه شاک (شورای امنیت کشور) دارد و مطالبه به حق مردم مرزنشین استان و همچنین دستور رئیس جمهور است که به وزیر کشور آن را تفویض کردند.

علی نوری بیان کرد: اگرچه سابقه بازگشایی و فعالیت مرزی در کردستان بیشتر از استان‌های مرزی همجوار بوده ولی در حال حاضر میزان مبادلات تجاری آن‌ها بیشتر است که این حاصل همکاری و هم افزایی بیشتر بین نهادهای مختلف در آن استان هاست.

بازگشایی معابر مرزی تنها مختص کردستان نیست با این حال در استان مسئولان پیگیر راه اندازی مجدد سه معبر مرزی هنگه ژال، گله سور و پیران در شهرستان‌های بانه و مریوان هستند در دیگر استان‌های کشور همچون خوزستان ایجاد بازارچه‌های مرزی جدید در دستور کار قرار گرفته است.

جمعیت روستاهای واقع در شعاع 20 کیلومتری مرزهای کردستان 87 هزار نفر است و تاکنون 15 هزار و 300 کارت بازرگانی برای سرپرست خانوارهای مرزنشین در استان صادر شده است و به گفته صاحب‌نظران بازگشایی بازارچه‌ها و معابر مرزی در استان می‌تواند منجر به بهبود وضعیت درآمدی و معیشتی این میزان افراد که خود از حافظان امنیت کشور هم به‌شمار می‌روند، شود.