شهرسازی به معنای توانایی یک شهر برای بهبود محیط فیزیکی به منظور ارائه شرایط زندگی بهتر به شهروندان خود، به‌ویژه در فضاهای عمومی است. هرچند سازمان‌های شهرسازی تأثیر محدودی بر ساختمان‌های مسکونی دارند، اما فعالیت‌های زیادی در رابطه با محیط عمومی باید انجام دهند، بنابراین شهرسازی در درجه اول شامل ایجاد، نوسازی، احیا و بازیابی فضای عمومی است. فضاهای عمومی در شهر با چالش‌هایی مانند افزایش تردد خودروها، آلودگی هوا و صوتی و ناامنی روبه‌رو هستند.

 

در ادامه اقدامات و تمهیدات شهرسازی در سه شهر بارسلون، مدلین و روتردام مطرح می‌شود که می‌توانند الگوی ارزشمندی برای بسیاری از شهرها باشند که چگونه یک شهر این ظرفیت را دارد که با وجود محدودیت‌هایی جغرافیایی، اجتماعی و فضای قابل دسترسی، در مدت زمان نسبتاً کوتاهی (دو دهه یا حتی کمتر) متحول شود.

*بارسلون، اسپانیا

شهرسازی بارسلون که در اواسط قرن 19 طراحی شد شامل منطقه اگزامپل Eixample بود که بلوک‌های منظمی به شکل حرف O در آن ساخته شده بود.

این طراحی به‌منظور استفاده حداکثری از فضا بود و انتظار می‌رفت که این طرح نه‌تنها به مسئله نظم و تراکم شهری پاسخ دهد بلکه فضای باز مناسبی هم در اختیار شهروندان قرار دهد. تقریباً یک و نیم قرن بعد طراحان به‌دنبال راهکاری برای گسترش فضاهای عمومی در منطقه‌ای بودند که زمین آن با بیش از 400 بلوک ساختمانی اشغال شده بود.

در حال حاضر سه پروژه به‌عنوان مدل‌هایی برای ایجاد فضای عمومی در سراسر این شهر در حال اجرا است؛ پروژه نخست شامل ایجاد سوپربلوک‌ها است که چند بلوک را در یک گروه قرار می‌دهد و گوشه‌های هر سوپربلوک به میدان‌های عمومی کوچکی تبدیل می‌شود که امکان عبور ماشین از آن‌ها وجود ندارد.

در پروژه دوم، باغ‌های موجود در فضای داخلی هر بلوک که زمانی مالکیت خصوصی داشتند، در دسترس عموم قرار می‌گیرد. تا به امروز از 400 بلوک، 77 بلوک بازآفرینی شده. در نهایت، پروژه محورهای سبز شامل خیابان‌های آرام‌سازی‌شده‌ای است که اقداماتی در راستای ایجاد مناظر طبیعی در آن‌ها انجام می‌شود. این سه پروژه نمونه، توانستند فضای عمومی را در اختیار شهری قرار دادند که به نظر می‌رسید جایی برای ایجاد آن ندارد و به همین دلیل مورد توجه طراحان شهری در بسیاری از شهرها قرار گرفته است.

*مدلین، کلمبیا

مدلین نیز مانند بارسلون در زمینه شهرسازی برجسته است. سه دهه پیش، نرخ قتل تقریباً 400 نفر در هر 100 هزار نفر بود و فضای عمومی کمیاب آن آن‌قدر ناامن بود که تقریباً خالی و بدون استفاده مانده بود. امروز به‌لطف شهرسازی جدید نرخ قتل از 10 بیشتر نمی‌شود. اگرچه ممکن است این امر در برنامه‌ریزی شهری بی‌ربط به‌نظر برسد، اما برنامه‌ریزی شهری نقش مهمی در کاهش چشمگیر نرخ قتل در این شهر داشته. شهرسازی اجتماعی مفهومی است که در سال‌های اخیر در این شهر اجرا شده که ارزش بسیاری به فضای عمومی با فعالیت‌های اجتماعی بالا می‌دهد تا شهر را به محیطی یکپارچه، مشارکت‌پذیر و بسیار آرام تبدیل کند.

پیش از این، مدلین به محله‌های مختلف جدا از هم تقسیم شده بود، اما با اجرای طرح جدید همه جوامع با هم ادغام می‌شوند. هدف شهرسازی اجتماعی ایجاد فضای عمومی، امکانات و خدمات شهری باکیفیت به محله‌های حاشیه‌نشینی قبلی است.

نخستین پروژه‌ای که در راستای طرح شهرسازی اجتماعی انجام شد ایجاد پارک‌های خطی در راستای سواحل رودخانه میان شهر بود و وسایل نقلیه عمومی اغلب به شکل تله‌کابین برای محله‌هایی که روی کوه‌ها قرار داشتند در نظر گرفته شد. در ایستگاه‌های این وسایل میادینی ایجاد شد که شامل بیمارستان، سالن‌های ورزشی، پارک‌های کتاب‌خوانی و دیگر مکان‌های عمومی است. پروژه دوم تبدیل بخش‌هایی از شهر به پارک‌های بزرگی است که به‌عنوان مخازن آب استفاده می‌شد. علاوه بر رودخانه‌ای که در وسط شهر وجود دارد، یک بزرگراه اصلی نیز این شهر را به دو قسمت تقسیم می‌کرد که در طرح جدید تخریب شد و زمین آن برای یک پارک بزرگ مورد استفاده قرار گرفت. بنابراین، مدلین نیز یک نمونه قابل‌توجه در زمینه ایجاد فضای عمومی و پیوسته‌سازی شهر است.

*روتردام، هلند

روتردام شهری است که با آب تعریف می‌شود: این شهر بین رودخانه‌های ماس و راین قرار دارد و دسترسی مستقیم به دریای شمال و در نتیجه اقیانوس اطلس دارد. این مورد ممکن است یک مزیت غیرقابل انکار به‌نظر برسد، اما در شرایط اضطراری آب و هوایی بقای شهر را تهدید می‌کند. علاوه بر این، بارندگی شدید و خطر سیل ناشی از قرار گرفتن در یک دلتا، زمینه نامطلوبی برای ایجاد فضای عمومی در این شهر است. با این وجود روتردام با آب سازگار شده است و از آن به‌عنوان فرصتی برای ایجاد شکل جدیدی از فضای عمومی و در نتیجه شکل جدیدی از شهر استفاده می‌کند.

اکثر پروژه‌هایی که این شهر را توسعه می‌دهد نه‌تنها مدیریت آب بلکه بهره‌برداری بهینه از آن را نیز شامل می‌شود. به‌عنوان مثال یک مرکز تجاری با پوشش سبز روی بام در این شهر تأسیس شده است که از فضای پشت بام به‌عنوان یک پارک عمومی استفاده می‌شود.

عملکرد اقلیمی این ساختمان شامل جمع‌آوری هوشمند آب باران و عمل به عنوان یک مانع در برابر طوفان‌هایی است که بر منطقه مسکونی اطراف بسیار تأثیر می‌گذارد. یک ساختمان دیگر نیز در این شهر تأسیس شده است که هنگام بارش‌های شدید به‌عنوان یک مخزن بزرگ برای جمع‌آوری آب باران و توزیع مجدد برای آبیاری عمل می‌کند و در زمان خشک بودن، یک فضای تفریحی است.

علاوه بر فضاهای عمومی، بسیاری از فضاهای خصوصی مانند مزارع شناور و دفاتر شناور نیز در این شهر اجرا شده تا انعطاف‌پذیری را در شهر افزایش دهد. بدون شک، این شهر به‌عنوان نمونه‌ای که از شرایط اقلیمی به نفع خود استفاده می‌کند بسیار حائز اهمیت است.