مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی، آخرین وضعیت هیدرولوژیک، چالش‌های زیست‌محیطی و چشم‌انداز احیای پایدار این تالاب ارزشمند را تشریح کرد.
امیر انصاری، با بیان اینکه تالاب میقان اراک با جذب جمعیت بی‌سابقه پرندگان مهاجر به دلیل خشکی تالاب‌های همجوار، در کانون توجه کارشناسان محیط زیست قرار گرفته است، از وضعیت نسبتاً پایدار پهنه آبی این تالاب خبر داد، اما نسبت به تشدید بحران‌های زیست‌محیطی هشدار جدی داد.
وی افزود: تالاب میقان با مساحت تقریبی 25 هزار هکتار در حوضه آبریز دشت اراک قرار دارد و از نظر موقعیت جغرافیایی، در مسیر کریدور مهاجرتی پرندگان بین قاره‌ای واقع شده است. پایش‌های اخیر سازمان حفاظت محیط زیست نشان می‌دهد که در حال حاضر حدود 30 درصد از سطح بستر تالاب(معادل 7500 هکتار) زیر پوشش آب قرار دارد.
انصاری با استناد به داده‌های ایستگاه‌های هیدرومتری حوضه اظهار کرد: پیش‌بینی می‌شود با آغاز بارش‌های پاییزی و زمستانی، سطح آب به 60 تا 70 درصد بستر تالاب (15 تا 17.5 هزار هکتار) افزایش یابد.
وی با بیان اینکه این افزایش فصلی عمدتا وابسته به دو منبع اصلی است، گفت: سیلاب‌های فصلی رودخانه‌های قره‌کهریز که از ارتفاعات الوند و راسوند سرچشمه می‌گیرند و پساب تصفیه‌شده تصفیه‌خانه جنوب اراک با دبی ثابت 1000 لیتر بر ثانیه(معادل 86400 مترمکعب در شبانه‌روز) دو منبع اصلی هستند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی با اشاره به کاهش 35 درصدی میانگین بارندگی حوضه در دهه اخیر تأکید کرد: پساب تصفیه‌شده اکنون نقش حیاتی در حفظ حداقل سطح آب تالاب ایفا می‌کند و بدون آن، شاهد فاجعه زیست‌محیطی مشابه گاوخونی و سایر تالاب‌ها بودیم.
میقان گرفتار بحران‌های زنجیره‌ای
وی با اشاره به اینکه تالاب میقان با وجود وضعیت نسبی مطلوب، با مجموعه‌ای از بحران‌های زنجیره‌ای مواجه است که هر یک می‌تواند به فروپاشی اکوسیستم منجر شود، گفت: حوضه آبریز تالاب میقان با مساحت 3200 کیلومتر مربع، دارای بیش از 1200 حلقه چاه مجاز و صدها چاه غیرمجاز است. برداشت سالانه بیش از 180 میلیون مترمکعب آب زیرزمینی از حوضه، افت سطح آبخوان را به 1.2 متر در سال رسانده است.
وی همچنین با بیان اینکه خشک شدن 70 درصد بستر تالاب در فصول کم‌آب، منجر به تشکیل کانون‌های گردوغبار محلی شده است، تصریح کرد: پایش‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در تابستان 1404، بیش از 15 رویداد گردوغبار با منشاء تالاب میقان ثبت شده که غلظت ذرات 10PM را در شهر اراک تا 3 برابر حد مجاز افزایش دادند.
انصاری با بیان اینکه پوشش گیاهی تالاب شامل نیزارهای گسترده و گیاهان شورپسند، در فصول خشک مستعد آتش‌سوزی است، تاکید کرد: تنها در سال 1403، سه فقره آتش‌سوزی گسترده با مساحت 450 هکتار رخ داد که کنترل آن بیش از 48 ساعت به طول انجامید.
وی با بیان اینکه کاهش سطح آب و تجمع مواد آلی در پهنه‌های کم‌عمق، زمینه‌ساز تکثیر انفجاری پشه‌های مالاریا و چیچک‌تک شده است، افزود: ساکنان روستاهای حاشیه مانند دهنمک و مبارک آباد گزارش داده‌اند که در تابستان، فعالیت‌های روزمره به دلیل هجوم حشرات مختل می‌شود.
مدیر کل محیط زیست استان مرکزی همچنین با اشاره به شیوع آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان (H5N8) در زمستان 1402 منجر به تلفات 3200 قطعه پرنده شد، هشدار داد: تراکم بالای پرندگان مهاجر در فضای محدود، ریسک انتقال بیماری به دام‌های محلی و حتی انسان را افزایش می‌دهد.
میزبانی بیش از 120 گونه پرنده آبزی و کنارآبزی
وی در ادامه با بیان اینکه پایش‌های سالانه محیط‌بانان با روش شمارش مستقیم و استفاده از دوربین‌های تله‌متری نشان می‌دهد که تالاب میقان میزبان بیش از 120 گونه پرنده آبزی و کنارآبزی است، افزود: گونه‌های شاخص این پرندگان، درنای خاکستری به عنوان جمعیت زمستان‌گذران، 850 قطعه؛ فلامینگو بیش از 12 هزار قطعه؛ اردک سرسبز و خوتکا و در واقع، غالب جمعیت اردک‌سانان و آبچلیک‌ها و سلیم‌ها که گونه‌های کنارآبزی هستند، را شامل می‌شود.
افزایش 50 درصدی مهمانان تالاب میقان
انصاری با ارائه آمار مقایسه‌ای اظهار کرد: در پاییز 1403، جمعیت پرندگان مهاجر 48 هزار قطعه برآورد شد، اما پایش‌های آبان 1404 نشان‌دهنده حضور بیش از 72 هزار قطعه است که افزایش 50 درصدی را تأیید می‌کند.
وی با بیان اینکه این افزایش مستقیماً ناشی از خشک شدن تالاب‌های جایگزین است، گفت: تالاب گاوخونی 100 درصد خشک شده، تالاب بختگان 95 درصد کاهش سطح آب دارد و تالاب‌های قم و میقان شمالی غیرقابل استفاده برای پرندگان هستند و این شرایط، مهمترین دلیل افزایش ورود پرندگان مهاجر به تالاب میقان است. کارشناسان هشدار می‌دهند که این تراکم غیرطبیعی، فشار بر منابع غذایی تالاب را افزایش داده و ممکن است به کاهش نرخ بقا و تولیدمثل پرندگان منجر شود.
تغییر الگوی کشت و احیای پوشش گیاهی
وی با بیان اینکه برنامه مدیریت جامع تالاب میقان در سال 1395 با مشارکت دانشگاه اراک، سازمان جنگل‌ها و سازمان جهاد کشاورزی تدوین شد و شامل 8 محور اصلی است، گفت: محور اول تأمین حقابه پایدار شامل اقدامات ساختاری با حذف 12 بند خاکی غیرمجاز در مسیر رودخانه قره‌کهریز(اجرای 70 درصد)، مدیریت چاه‌ها با مسلوب‌المنفعه کردن 185 حلقه چاه غیرمجاز تا پایان 1404 و تغییر الگوی کشت با تبدیل 5000 هکتار سطح زیر کشت گندم آبی به کلزا و زعفران (در حال اجرا) است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی، با بیان اینکه محور دوم نیز احیای پوشش گیاهی با کاشت 300 هکتار نیزار بومی و گیاهان تثبیت‌کننده خاک در حاشیه تالاب است، تصریح کرد: در محور سوم، پایش و تحقیقات راه‌اندازی ایستگاه پایش زیست‌محیطی مجهز به سنسورهای کیفیت آب و هوا انجام شده و در محور چهارم با عنوان مشارکت اجتماعی، شورای مدیریت تالاب با حضور 15 نماینده از روستاهای حاشیه تشکیل شده است.
وی با تأکید بر لزوم تخصیص اعتبار ملی برای حفظ تالاب میقان اظهار کرد: تالاب میقان نه تنها زیستگاه پرندگان، بلکه سپر طبیعی اراک در برابر طوفان‌های گردوغبار است و حفظ آن، مصداق سرمایه‌گذاری برای سلامت 600 هزار شهروند اراکی است.