دانش‌آموخته دکتری علوم و مهندسی جنگل گفت: درختان بلوط زاگرس، که قرن‌ها نماد پایداری و بخشندگی بوده‌اند، امروز با تهدیدی جدی به نام زنبور گال‌زا مواجه‌ شده‌اند تهدیدی که نه‌تنها زیست‌بوم منطقه را تضعیف کرده، بلکه معیشت جوامع محلی را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
کبری عزیزی اظهار کرد: جنگل‌های زاگرس یکی از گسترده‌ترین و ارزشمندترین زیست‌بوم‌های طبیعی ایران هستند که به‌صورت نواری سبز از آذربایجان غربی تا بوشهر امتداد یافته‌اند و حدود 6 میلیون هکتار وسعت دارند.
وی خاطرنشان کرد: جنگل‌های زاگرس نزدیک به چهل درصد از کل جنگل‌های کشور را شامل می‌شوند و قدمت آن‌ها به هزاران سال می‌رسد. این جنگل‌ها نقش مهمی در تاریخ، هویت طبیعی و پایداری زیست‌محیطی ایران دارند.
دانش‌آموخته دکتری علوم و مهندسی جنگل دانشگاه ایلام توضیح داد: گونه غالب در این جنگل‌ها درخت بلوط ایرانی است که بیش از 70 درصد پوشش درختی زاگرس را تشکیل می‌دهد. در کنار بلوط، گونه‌هایی مانند بنه، بادام کوهی، کیکم، زالزالک، گلابی وحشی و ارژن نیز در این منطقه رویش دارند.
عزیزی تشریح کرد: زیر تاج‌پوشش این درختان، گیاهان دارویی و علفی متنوعی مانند آویشن، پونه، بومادران و کتیرا رشد می‌کنند که در تعادل زیستی و معیشت جوامع محلی نقش مهمی دارند.
وی یادآور شد: از نظر اکولوژیک، جنگل‌های زاگرس با تثبیت خاک، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، کنترل سیلاب‌ها و کاهش دی‌اکسید کربن، نقش حیاتی در پایداری محیط‌زیست کشور ایفا می‌کنند.
این دانش‌آموخته مهندسی جنگل افزود: این جنگل‌ها علاوه بر ارزش‌های طبیعی، از نظر اقتصادی و فرهنگی نیز برای مردم بومی اهمیت دارند. زندگی بسیاری از خانوارهای روستایی و عشایری به این جنگل‌ها وابسته است و بلوط در فرهنگ مردم زاگرس نماد استقامت و بخشندگی محسوب می‌شود.
عزیزی گفت: متأسفانه در سال‌های اخیر، تهدیدهایی مانند خشکسالی، افزایش دما، آتش‌سوزی، چرای بی‌رویه دام، قطع درختان و گسترش آفات، به‌ویژه زنبور گال‌زای بلوط، موجب ضعف و خشکیدگی تدریجی درختان شده‌اند.
وی بیان کرد: بیش از یک‌ونیم میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس درگیر درجاتی از خشکیدگی و ضعف هستند و در برخی مناطق مانند ایلام، کهگیلویه و لرستان، درختان بلوط به‌طور گسترده دچار مرگ تدریجی شده‌اند.
وی تصریح کرد: گال‌های بلوط یکی از مهم‌ترین مسائل اکولوژیک و اقتصادی جنگل‌های زاگرس هستند. گال نوعی بافت غیرطبیعی است که بر اثر فعالیت زنبورهای گال‌زا روی اندام‌های گیاه ایجاد می‌شود.
این دانش‌آموخته دکتری علوم و مهندسی جنگل ادامه داد: مهم‌ترین گونه شناخته‌شده زنبور گال‌زا در زاگرس، Cynips gallae-tinctoriae است که در داخل بافت جوانه یا برگ تخم‌گذاری می‌کند و موجب ایجاد ساختار کروی یا بیضی‌شکل گال می‌شود. چرخه زندگی این زنبور شامل تخم‌گذاری در بهار، رشد لارو درون گیاه، ایجاد گال، خروج زنبور بالغ و تکرار نسل در فصل بعد است.
عزیزی گفت: اگرچه گال‌ها به‌تنهایی خطر زیادی ندارند، اما در صورت شدت آلودگی، موجب کاهش رشد شاخه‌های جوان، کاهش فتوسنتز، خشکیدگی شاخه‌ها، ضعف عمومی درخت و آسیب‌پذیری در برابر آفات ثانویه می‌شوند.
وی ادامه داد: در برخی مناطق زاگرس، تا 70درصد از درختان بلوط درجاتی از آلودگی به گال دارند. این موضوع علاوه بر تهدید زیستی، پیامدهای اقتصادی نیز دارد.
این پژوهشگر محیط زیست اضافه کرد: در گذشته از گال بلوط برای تولید جوهر طبیعی و رنگ پارچه استفاده می‌شد. گال‌ها حاوی تانن بالایی هستند که در دباغی چرم و داروسازی کاربرد دارد، دشمنان طبیعی زنبور گال‌زا شامل گونه‌هایی از زنبورهای شکارچی و پارازیتوئید مانند Torymus، Eurytoma و Sycophila هستند که نقش مهمی در کنترل جمعیت آفت دارند.
عزیزی با بیان اینکه حذف این دشمنان طبیعی، به‌ویژه با سم‌پاشی بی‌رویه، موجب طغیان آفات می‌شود و اکوسیستم را دچار اختلال می‌کند، خاطرنشان کرد: برای مدیریت این آفت، روش‌های زیست‌محیطی مانند حفظ تنوع زیستی، جلوگیری از قطع شاخه‌های آلوده در فصل بهار و تقویت پوشش گیاهی توصیه می‌شود همچنین، روش‌های بیولوژیکی مانند تقویت زنبورهای پارازیتوئید بومی، جنگل‌داری اصولی و حذف شاخه‌های آلوده در پاییز، و احیای درختان ضعیف با نهال‌های مقاوم مؤثر هستند.
وی با اشاره به اینکه استفاده از روش‌های شیمیایی در جنگل‌های طبیعی زاگرس توصیه نمی‌شود، گفت: زیرا موجب آسیب به زیست‌بوم حساس منطقه و نابودی دشمنان طبیعی می‌شود، برای حفظ و احیای جنگل‌های زاگرس، مدیریت علمی و مشارکتی، آموزش جوامع محلی، کنترل آفات به روش‌های زیست‌محیطی، کاهش فشار دام و تقویت پوشش گیاهی ضروری است.