در دوران جدید، استفاده از ناوگان حمل‌ونقل به یکی از نیازهای مبرم زندگی در شهر تبدیل شده و مسئله چگونگی تمهید شرایط ایمنی استفاده از آن و نیز جلوگیری از افزایش مشکلات کاربرد اتومبیل در شهر به کانون تحقیقات اجتماعی راه یافته است. صنعت و نظام حمل‌ونقل همانند سایر دستاوردهای توسعه فنی و صنعتی، با وجود فراهم نمودن تسهیلات و امکانات فراوان، عوارض و مشکلاتی را از نوع تصادفات، آلودگی هوا و مهم‌تر از همه تراکم ترافیک شهری در کلان‌شهرها را به‌وجود آورده است.

در خصوص علل افزایش مشکلات ناشی از ترافیک شهری، نظریه‌های مختلفی مطرح هستند گذشته از ابعاد فیزیکی و فنی با عنوان زیرساخت مرتبط با این موضوع نقش عنصر انسانی در پیدایش و یا افزایش این مسئله نیز خود ازجمله محورهای تحقیق در این مسئله است. به‌نظر می‌رسد عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، به‌عنوان یک رفتار کجروانه، یکی از عوامل مؤثر در ایجاد اختلالات تردد با وسایل نقلیه است. بدیهی است این امر در فقدان فرایند درست اجتماعی شدن و نهادینه شدن قوانین اجتماعی در جامعه شهری ریشه دارد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا با جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی که در عرصه ترافیک تخصص دارد گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مجید حیدری چروده بیان کرد: در خصوص حمل‌ونقل و ترافیک شهری در حوزه اجتماعی دو پارادایم (سرمشق و الگوی مسلط و چهارچوب فکری و فرهنگی) عدالت‌محور و آزادی‌محور وجود دارد.

وی با تأکید بر اینکه پارادایم آزادی‌محور معتقد است شهروندان می‌بایست برای تردد در شهر با خودرو‌های شخصی و حرکت در معابر شهری به هر نحو آزاد باشند ابراز کرد: بر اساس این نظریه می‌بایست همواره توسعه بزرگراه‌ها، احداث پل‌ها و تقاطع‌های همسطح و غیر همسطح، تعریض معابر و احداث پارکینگ‌های بزرگ در مراکز شهری در دستور کار باشد.

وی با اشاره به اینکه بنده شخصاً طرفدار این نوع الگو در عرصه ترافیک شهری نیستم، اذعان کرد: در مقابل الگوی عدالت‌‌محور معتقد است شما هیچ‌گاه با توسعه آزادراه‌ها، بزرگراه‌ها، تقاطع‌ها، پارکینگ‌ها و غیره نمی‌توانید مشکل ترافیک شهر را حل کنید زیرا به میزان ایجاد تسهیلات این‌چنینی در شهر در حقیقت شهروندان را بیشتر به استفاده خودرو شخصی دعوت می‌کنید.

این جامعه‌شناس ترافیک افزود: بر این اساس هر روز تعداد بیشتری از شهروندان ترغیب به استفاده از وسایط شخصی می‌شوند که درنهایت نتیجه جز این مهم را در پی نخواهد داشت که بعد از مدتی همه تسهیلات ارائه‌شده از نوع زیرساختی دچار راه‌بندان خواهند شد که تجارب شهری همچون تهران، مشهد و غیره مؤید همین موضوع است.

حیدری چروده با بیان اینکه مسئله ترافیک با توسعه زیرساخت‌های شهری حل نخواهد شد، اظهار کرد: از طرفی در نظر بگیرید وقتی همه آدم‌ها ترغیب می‌شوند که برای تردد در شهر از وسایل نقلیه شهری استفاده کنند خیابان به عرصه نمایش دارایی‌ها و بهره‌مندی‌های شخصی که خود را در قامت خودرو نمایان می‌کند بدل می‌شود.

وی، افزود: بنابراین با حضور انواع و اقسام خودروها از چند 100 میلیونی تا چند 10 میلیاردی زمینه تشدید احساس نابرابری اجتماعی را در سطح شهر فراهم می‌کند.

این پژوهشگر مسائل اجتماعی با بیان اینکه این رویکرد امکان نمایش بیشتری را برای طبقات ثروتمند و متوسط رو به بالا فراهم می‌کند، بیان کرد: این مهم خود تولیدکننده احساس محرومیت در جامعه است.

حیدری چروده افزود: اما پارادایم عدالت‌محور معتقد است اگر در شهری همچون همدان شاهد سنگین شدن ترافیک هستیم این مهم بهترین فرصت است و نباید به‌دنبال توسعه زیرساخت‌ها بود بلکه باید معابر و خیابان‌های اصلی را تنگ‌تر و در ازای آن یک مسیر ویژه برای اتوبوس تعریف کرد که در آن اتوبوس‌ها با سرعت بیشتری حرکت کنند.

وی ادامه داد: با سرعت گرفتن حرکت اتوبوس‌ها ترجیحات حمل‌ونقلی شهروندان نیز به‌مرور تغییر می‌یابد زیرا تنگنای معبر، آن‌ها را کم‌کم به استفاده از ناوگان حمل‌ونقل عمومی ترغیب و تشویق می‌کند.

وی با بیان اینکه حتی این مهم در جانمایی مراکز تجاری و اداری شهرها نیز تأثیرگذار خواهد بود ابراز کرد: با تنگ‌تر شدن معابر بسیاری از مراکز تجاری در محلات توزیع شده و به‌مرور زمان شاهد توسعه حمل‌ونقل همگانی در شهر به‌صورت گسترده خواهیم بود.

این جامعه‌شناس ترافیک با بیان اینکه این پارادایم عدالت‌محور است زیرا به افراد ماشین‌دار این امتیاز داده نمی‌شود که خیابان را از آن خود بدانند بلکه این فضا به‌عنوان محیط عمومی تلقی شده و متعلق به همه مردم است، ابراز کرد: درواقع شهر نباید در اختیار یک عده خاص قرار گیرد بلکه باید این زیرساخت در اختیار وسایط حمل‌ونقل عمومی باشد تا همگان بتوانند بدون در نظر گرفتن سطح ثروتشان از آن بهره‌مند شوند.

حیدری چروده در پاسخ به این مسئله که چرا ترجیحات مردم برای استفاده از وسایط شخصی برای تردد در شهر بیشتر است گفت: در نظر بگیرید طی 40 سال گذشته هزاران نفر از شهروندانی که در حال حاضر 30 تا 40 ساله هستند کل دوره تحصیلی (حداقل تا دبیرستان) را با خودروی شخصی پدر و مادر و یا سرویس مدرسه گذرانده‌اند؛ بنابراین با مزیت‌هایی همچون نشیمن‌گاه راحت، دوری از سرما و گرما، معطل نشدن برای رسیدن وسایط نقلیه عمومی و غیره مد حمل‌ونقلی آن‌ها با استفاده از خودرو شخصی از کودکی در درونی شده و درواقع دیفالت (ادراک) آن‌ها، خودروی شخصی است.

وی افزود: به تعبیری شما و همه مدیران مرتبط با حوزه ترافیک شهرها جزو افرادی هستید که از کودکی مد حمل‌ونقل شخصی پرورش یافته‌اید پس تحمل حضور در ایستگاه اتوبوس را ندارید که 10 نفر از دستگیر‌های آن آویزانند و یا بوی عرق افراد درهم‌آمیخته است.

وی با بیان اینکه ترجیح اجتماعی شهروندان و همچنین مدیران در شهرها با مد عدالت‌محور حمل‌ونقل در تعارض است افزود: جالب‌تر اینکه اگر این مسئله را در کنار مسئله دیگر که تبیین آن نیازمند مثال است بگنجانیم چرایی این ترجیح برای مدیران نمود بیشتری می‌یابد مثلاً در نظر بگیرید پول و پز بیشتری برای بزرگ‌راه ساختن وجود دارد یا اتوبوس خریدن که یقیناً بزرگراه ساختن، پس مدیران ترجیح‌شان برای دیده شدن و روبان پاره کردن و عکس انداختن به ساخت بزرگراه و پل است تا افزودن به حمل‌ونقل عمومی و تقویت آن.

این تحلیلگر مسائل اجتماعی افزود: پس هم جامعه، هم مدیران و هم نوع سیاست‌ورزی در مدیریت شهری که برای آن‌ها اهمیت نمایش بصری زیاد است و هم اقتصاد و فساد همگی بر عمیق‌تر شدن این تعارض دامن می‌زنند.

حیدری چروده ادامه داد: این رویکرد بیانگر آن است که همه دست‌به‌دست هم دادند که فضای درونی شهر را خفه و دچار انسداد کنند پس هیچ راهکاری برای رفع معضل ترافیک کارآمد نخواهد بود.

وی با تأکید بر اینکه هر وقت بحث از راهکار پیش رو برای معضل ترافیک شهر می‌شود همه به‌یک‌باره یاد یک جمله جادویی می‌افتند و می‌گویند برویم فرهنگ‌سازی کنیم حال آنکه شعارهای این‌چنینی برای تشویق مردم به استفاده از حمل‌ونقل عمومی، وجود رویکرد آزادی‌محور و تلاش برای دیده شدن مدیران همگی غیر واقعی است، گفت: راهکار این است که مدیران کارهایی را بی‌سروصدا در مسیر تقویت ناوگان حمل‌ونقل عمومی بدون در نظر گرفتن فضای اقتصادی و میزان پز دادن و دیده شدن انجام دهند.

وی با بیان اینکه با شعار فرهنگ‌سازی نمی‌توان مد حمل‌ونقلی را که چندین سال در بین شهروندان نهادینه شده با ساخت آگهی تبلیغاتی، بیلبورد، بروشور و برگزاری کلاس تغییر داد، گفت: راه اصلاح فرهنگ جامعه از جنبه سخت‌افزاری‌ می‌گذرد بدین معنا که نباید زیرساخت‌های شهری را گسترش داد بلکه باید فضای تنگ شهری را با مدیریت و تقویت ناوگان حمل‌ونقل عمومی بهبود بخشید نه تعریض خیابان، احداث پل و تقاطع.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد راهکار ارائه‌شده از سوی کارشناس عقلانی‌ترین و کاربردی‌ترین روش برای بهبود شرایط ترافیکی شهرهای درگیر با معضل ترافیکی است به‌نحوی‌که با بهبود ناوگان عمومی اعمال محدودیت برای تردد خودروهای شخصی ترغیب و تشویق به‌صورت خودکار در بین شهروندان برای استفاده از حمل‌ونقل عمومی انجام شود.