سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : پَرسه سگ‌های ولگرد در کوچه پس‌کوچه‌های یک کلان‌شهر نه‌تنها از لحاظ زیباشناسی شهری وجهه خوبی ندارد بلکه از بابت آلودگی ناشی از بیماری‌های حیوانی مانند هاری و عفونی به دلیل برهم زدن زباله‌ها خطری جدی برای سلامت شهروندان محسوب می‌شود و از سویی دیگر برخی مواقع حمله سگ‌های ولگرد گرسنه به کودکان جنبه دردناک و وحشت‌آور قضیه است که بارها خبرهای ناگوارش را دیده و یا شنیده‌ایم.
شاید امروز برخی از هم‌وطنان تحت عنوان حامیان حیوانات و محافظان محیط زیست به مخالفت با مسئله جمع‌آوری سگ‌های ولگرد بپردازند و ادعای حمایت از آنان را داشته باشند که قطعاً هیچ انسان باوجدانی قصد آسیب و آزار حیوانات را ندارد اما آنچه مسلم است باید با ارائه راهکاری درست و به دور از خشونت نسبت به جمع‌آوری این حیوانات در سطح شهر اقدام کرد تا شهروندان در ساعات مختلف شبانه‌روز و بدون ترس و دلهره از حمله سگ‌ها بتوانند تردد کرده و از سوی دیگر گامی برای زیباسازی شهریمحل زندگی خود برداریم.
طبق آماری که وزارت بهداشت در سال‌های گذشته اعلام کرده، میزان گزش مخصوصاً توسط سگ‌ها افزایش یافته و بیش از 70 درصد آن هم مربوط به سگ‌های بدون صاحب است، آمار گزش‌ها به‌شدت در طول 10 سال گذشته بیشتر شده است.
آماری که سازمان بهداشت جهانی ارائه داده، نشان می‌دهد بین سال‌های 2002 تا 2020 ایران سومین کشور از نظر مرگ انسان‌ها به‌واسطه ابتلا به بیماری هاری است، ایران بعد از کشور هندوستان با 1٫3 میلیارد نفر و چین با 1٫4 میلیارد نفر جمعیت، با 85 میلیون نفر جمعیت سومین کشور است که تعداد مبتلایان و مرگ‌ومیر افراد در اثر گزش سگ‌ها (و نه هیچ حیوان دیگری) زیاد بوده است.
بر این اساس با توجه به انفعال شهرداری و سازمان حفاظت از محیط زیست در برابر مدیریت و ساماندهی سگ‌های ولگرد برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با یک دامپزشک و کارشناس حیات‌وحش ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
فربد خاکپور با بیان اینکه متولی بحران پیش‌آمده در عرصه سگ‌های ولگرد در کشور به چهار ارگان متولی بازمی‌گردد، گفت: نخستین متولی وزارت کشور است که در زیر مجموعه خود شهرداری‌ها و دهیاری‌ها را دارد و جایگاه مدیریت این دستگاه در محدودهای تعریف شده برای عموم مردم مشخص است.
وی با اشاره به اینکه ارگان متولی بعدی سازمان حفاظت از محیط زیست است تشریح کرد: مسئولیت این دستگاه در دو بخش تعریف شده نخست معاونت محیط انسانی و دیگری معاونت محیط طبیعی.
وی افزود: به دلیل اینکه این سگ‌ها هم برای انسان و هم برای حیوانات حیات وحش مخاطره دارند پس هر دو این در این زمینه وظیفه‌ دارند.
این دامپزشک حیات‌وحش با اشاره به اینکه دو ارگان دیگر دخیل در این معضل یکی سازمان دامپزشکی و دیگری وزارت بهداشت است، گفت: سازمان دامپزشکی از حیث اینکه این سگ‌ها به‌هرحال حیواناتی اهلی هستند اما برای دیگر حیوانات حتی حیوانات اهلی صاحب‌دار نیز خطر دارند می‌بایست در این معضل ورودی جدی داشته باشد.
خاکپور با بیان اینکه این سگ‌ها برای دام اهلی هم از طریق حمله مستقیم و هم از طریق انتقال بیماری خطر‌آفرین هستند، گفت: این تهدید حتی برای دام‌هایی که در محیط‌های نسبتاً سرپوشیده روستایی هم نگهداری می‌شوند نیز وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه در این محیط‌ها ما با موارد بی‌شماری از گزش سگ‌ها مواجهیم، تشریح کرد: در خصوص بیماری‌هایی که از طریق گزش به انسان منتقل می‌کنند نیز ازآنجاکه این بیماری‌ها (هاری) تا زمانی که در بدن حیوان هستند متولی رسیدگی به آن سازمان دامپزشکی است می‌توان گفت در این بخش نیز می‌بایست به مسئله سگ‌های ولگرد و آسیب‌های آن ورود جدی داشته باشد.
این کارشناس حیات وحش افزود: درواقع کنترل بیماری هاری در حیوانات در بعد دولتی بر عده سازمان دامپزشکی است.
خاکپور با اشاره به اینکه وجود بیماری مشترک بین سگ‌ها و انسان نیز مؤید آن است که در این حوزه وزارت بهداشت نیز وظایفی را برعهده دارد، خاطرنشان کرد: این مهم ازآنجا اهمیت پیدا می‌کند که وقتی این بیماری‌ها به انسان منتقل می‌شود هزینه گزافی را بر دوش این وزارتخانه به صورت سالانه برای خرید و تزریق واکسن و سرم ضد هاری به مبتلایان می‌گذارد.
وی تصریح کرد: ابعاد آسیب سگ‌های ولگرد آنقدر گسترده است که منجر شده چهار ارگان و دستگاه عنوان‌شده، متولی رسیدگی به آن باشند.
این دامپزشک حیات‌وحش اذعان کرد: وجود این سگ‌ها در حومه و داخل شهرها منجر به شیوع بیماری‌های عفونی در سگ‌های صاحب‌دار و خانگی می‌شود.
خاکپور با بیان اینکه این سگ‌ها آلودگی ویروسی در محیط را افزایش می‌دهند، افزود: این مهم منجر به آن شده که ما دائماً درگیر بیماری عفونی در حیوانات خانگی باشیم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا آماری از تعداد سگ‌های ولگرد در کشور در دسترس هست و وجود آن‌ها چه آسیب‌هایی برای حیات وحش دارد؟ گفت: متأسفانه هیچ مطالعه‌ای در سطح ملی با توجه به افزایش تعداد سگ‌ها در چند سال اخیر، وجود ندارد بنابراین تنها می‌توانیم به مطالعات محلی و استانی متوسل شده و یا برآوردی در این زمینه ارائه کنیم.
وی ادامه داد: درخصوص آسیب‌هایی که سگ‌ها به حیات وحش وارد می‌کنند باید بگویم یک طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود که یکی از آن‌ها حمله مستقیم و حتی کشتن حیوانات است.
این کارشناس محیط‌زیست ادامه داد: این سگ‌ها طیف گسترده‌ای از حیوانات وحشی را از ماکیان در اعماق زیست‌گاه‌ همچون هوبره و میش مرغ گرفته تا خزندگان همچون مارمولک‌های بزرگ، بزمجه‌ها، خاردم‌ها، خرگوش‌های صحرایی و نیز جوندگان مختلف را دنبال کرده و به آن‌ها آسیب می‌زنند.
خاکپور با اشاره به اینکه تمامی گوشت‌خواران کوچک و متوسط و حتی بزرگ‌جسه در معرض تهدید گله‌ سگ‌های ولگرد هستند تشریح کرد: علاوه براین تمام سمورسانان، سگ‌سانان و گربه‌سانان کوچک‌جسه نیز در معرض این تهدید هستند.
وی با بیان اینکه در بین علفخواران نیز طبق مستندات تصویری موجود از قوچ و میش وحشی گرفته تا آهو، جبیر و حتی مارال‌ها یا همان گوزن قرمز خزری (بزرگ‌ترین زوج سم علفخوار وحشی بومی ایران) نیز از این آسیب‌ها درامان نیستند بیان کرد: حتی اگر تعداد گله سگ‌ها زیاد باشد می‌توان این حیوانات را تهدیدی برای گوشت‌خواران بزرگ قلمداد کرد به‌طوری‌که کفتارها، خرس‌های جوان، پلنگ و بالآخص یوز (گربه‌سانی با جسه درشت اما با قدرت کم و سرعت زیاد) نیز از قاعده مستثنی نیستند.
وی با بیان اینکه این سگ‌ها حتی به تخم پرندگان که در زمین لانه‌سازی می‌کنند نیز رحم نمی‌کنند، اظهار کرد: این سگ‌ها در سواحل لانه لاک‌پشت‌های دریایی را تخریب کرده و تخم آن‌ها را می‌خورند؛ حتی همزمان با از تخم درآمدن این لاک‌پشت و رسیدنشان به دریا باز هم شاهد حمله سگ‌ها به آن‌ها هستیم.
این کارشناس ‌حیات وحش با بیان اینکه این معضل به یک مسئله جهانی بدل شده و در کشورهای مختلف به‌دنبال چاره‌جویی هستند اما متأسفانه در ایران به این مسئله آنگونه که باید پرداخته نمی‌شود ابراز کرد: تقریباً سگ‌ها به تمامی گونه‌‌های حیات وحش به‌صورت مستقیم آسیب می‌زنند.
خاکپور با اشاره به اینکه علاوه بر بعد مستقیم آسیب این سگ‌ها از طریق انتقال بیماری نیز به حیات وحش آسیب وارد می‌کنند، اظهار کرد: در سطح بین‌الملل موارد بی‌شماری از این اتفاق را شاهد بوده و هستیم به طور مثال در حاشیه اکوسیستم پارک ملی سرنگیتی تانزانیا انتقال یک بیماری عفونی خطرناک از سگ‌های اهلی ولگرد به شیرها، منجر به کشته شدن دو هزار شیر آفریقایی در این پارک شد.
وی با اشاره به اینکه در پی طغیان این بیماری عفونی تقریباً یک سوم جمعیت این گونه در این اکوسیستم در آن بازه زمانی از بین رفتند تصریح کرد: حتی گونه‌های گوشت‌خوار دیگری ازجمله پلنگ آفریقایی و کفتار خال‌دار نیز در این پارک تلف شدند.
این کارشناس ‌حیات وحش با اشاره به اینکه همین اتفاق را در پارک ملی گجرات هندوستان درباره گونه شیر ایرانی شاهد بودیم، افزود: ده‌ها قلاده از این زیرگونه در خطر انقراض، در این طغیان کشته شدند.
خاکپور با بیان اینکه در حال حاضر این اتفاق را برای گرگ اتیوپی، سگ افریقایی و گرگ ‌یالدار شاهد هستیم افزود: در ایران نیز این بیماری عفونی منقل شده از سگ، طی سالیان گذشته هزاران فک خزری را از بین برده است.
وی با اشاره به اینکه شرایط به گونه‌ای است که اگر این بیماری عفونی منتقل شده از سگ‌ها بار دیگر در بین فک‌های خزری طغیان کند پش‌بینی شده که آن‌ها را منقرض خواهد کرد گفت: تقریباً تمامی اعضای راسته گوشت‌خواران تحت تأثیر بیماری‌ها سگ ولگرد هستند.
وی اذعان کرد: ایجاد رقابت غیر طبیعی و مصنوعی هم بر سر زیستگاه و هم بر سر غذا نیز از دیگر تأثیرات سگ‌های ولگرد بر حیات وحش است.
این کارشناس حیات‌وحش با اشاره به اینکه حتی در خصوص بیمار‌ی‌های انگلی چه کرمی و چه پوستی تقریباً تمامی گونه‌های پستانداران در معرض تهدید قرار دارند، تشریح کرد: در زیستگاه‌های طبیعی اگر علفخواری بمیرد و یا به هر دلیلی کشته شود لاشه آن سهم لاشه‌خوران طبیعت و اختصاصی (کرکس‌ها و کفتارها) است بنابراین اگر جمعیت سگ‌ها در مناطق آزاد ما بیشتر شود به محض رها شدن لاشه‌ای در طبیعت از آنجا که مشام بویایی سگ قوی است بر سر لاشه به‌صورت گله‌‌ای حاضر شده پس حیوانات دیگر جرأت نزدیک شدن به آن را پیدا نمی‌کنند.
خاکپور با بیان اینکه سگ‌ها منابع غذایی دیگر گونه‌ها را از آن‌ها ربوده و مصرف می‌کنند، تشریح کرد: حتی فارغ از قضیه لاشه‌ها، سگ‌ها با حمله مستقیم به گونه‌هایی همچون آهوان، کل و میش طعمه سایر گونه‌های گوشت‌خوار همچون گرگ و دیگر حیوانات درنده را از دستشان می‌ستانند.
وی با بیان اینکه آسیب دیگری که سگ‌ها دارند ایجاد حیوانات دورگه با گونه‌های سگ‌سانی است که با آن‌ها قرابت ژنتیکی دارند که در انقراض گونه‌ها تأثیر بسزایی دارد گفت: در کشور ما این قرابت با گرگ خاکستری و شغال طلایی به‌عنوان یک تهدید شناخته می‌شود زیرا ذخیره ژنتیک و خلوص این گونه‌ها با قرابت و جفت‌گیری با سگ‌های ولگرد کاهش پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: علاوه بر این حیوانات دوررگه مخاطرات بیشتری را هم برای انسان‌ها و هم برای محیط زیست به‌دنبال دارند به‌طوری‌که هیبرید گرگ خاکستری ازنظر حمله به انسان و کودکان بسیار خطرناک است.
این کارشناس حیات وحش ابراز کرد: در خصوص مسئولیت دستگاه‌های متولی باید بگویم طبق قانون، کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد در محدوده و حاشیه شهرها، بر عهده شهرداری‌ها است اما به دلایل مختلف طی سال‌های اخیر از این مسئولیت قانونی تا حد زیادی سر باز زده شده و به صورت سلیقه‌ای شاهد انجام این وظیفه بودیم.
خاکپور افزود: متأسفانه عملکرد شهرداری‌ها اغلب تابعی از میزان فشار حامیان سگ‌ها در شهرهای مختلف بوده و بر اساس این سلیقه و با استناد به راه و روش خاص خود این کنترل جمعیت انجام شده است.
وی با بیان اینکه لازم است سازمان حفاظت از محیط زیست نیز به‌عنوان دیگر متولی تأثیرگذار در این بحران سگ ولگرد را به‌عنوان یکی از تهدیدات حیات وحش ایران به‌صورت جدی‌تر و سرسختانه‌تر به‌ویژه در مناطق چهارگانه تحت مدیریت خود ببیند حال‌آنکه متأسفانه تاکنون این جدیت وجود نداشته، گفت: اگر می‌خواهیم حیات وحشمان را در امان نگهداریم در گام نخست می‌بایست از این قضیه مطمئن شویم که در مناطق چهارگانه از سگ ولگرد رها شده‌ایم.
وی با بیان اینکه در مناطق آزاد که عرصه و اراضی آن تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی است نیز حفاظت از گونه‌های حیات وحش بر عهده سازمان حفاظت از محیط زیست است گفت: بنابراین در این خصوص باید این حفاظت با همکاری بین دستگاهی اتفاق بی‌افتد.
این کارشناس حیات وحش با اشاره به اینکه در سازمان حفاظت از محیط زیست به یک عزم ملی نیاز داریم که این موضوع را به‌عنوان یک تهدید ملی نگاه کنیم، تصریح کرد: البته طی سالیان قبل برخی مدیران و معاونان در خصوص این موضوع به‌درستی موضع‌گیری کرده و حتی موضع سازمان حفظت از محیط زیست را نیز اعلام کرده‌اند به گونه‌ای که از سوی این سازمان سگ ولگرد به‌عنوان یک آفت برای حیات وحش شناخته می‌شود اما ما در عمل و اجرای سازمان نیز نیازمند یک عزم جدی هستیم.
خاکپور در خصوص مسئله غذارسانی و تأثیر آن در افزایش تعداد سگ‌های ولگرد، گفت: موضوع غذارسانی به سگ‌ها در کشور با سیر کندی در کشور شروع شد و سپس اوج گرفت.
وی با تأکید بر اینکه این کار در ابتدا به تقلید از کشور ترکیه در ایران باب شد افزود: از طرفی چون قانونی در ایران وجود ندارد (برخلاف بسیاری از کشورهایی اروپایی که غذارسانی ممنوع است) در اذهان مردم این عمل یک کار خوب تلقی می‌شود و حتی در این فرهنگ ایرانی غذارسانی یک کار خیر تلقی می‌شود.
وی با بیان اینکه کم‌کم غذارسانی از دورریز غذا به غذارسانی با وانت رسیده است افزود: در حال حاضر ده‌ها تن ضایعات کشتارگاهی بین سگ‌ها توزیع می‌شود.
این دامپزشک با بیان اینکه در حال حاضر به شرایط غذارسانی سیستماتیک و سازمان‌یافته برای سگ‌های ولگرد رسیده‌ایم، ابراز کرد: مشخصاً در این بین یکی از عوامل ایجاد بحران سگ‌های ولگرد همین غذا‌رسانی سازمان‌یافته است.
خاکپور با اشاره به اینکه متأسفانه همچنان برای این موضوع، قانونی وجود ندارد که مانع گسترش این بحران شود گفت: تنها کاری که درحال حاضر می‌توان کرد این است که آن‌را به‌عنوان یک کار نادرست قلمداد کنیم.

طاهره ترابی مهوش