در چند دهه اخیر هنرهای شهری و مداخلات هنری با تنوع شکل، بیان و مفهوم گسترده، در بسیاری از جوامع شهری مورد توجه قرار گرفته است.
جدا از نیازهای اساسی و اولیه انسان‌ها، به‌منظور ارتقا و بهبود کیفیت محیط‌زیست شهری، تأمین و تحقق نیازهای روحی، روانی و عاطفی مردم نیز امری انکارناپذیر و بدیهی است، با توجه به اهمیت موضوع و نقش تأثیرگذار هنرهای شهری در شادی و رضایت‌مندی مردم و تأثیر آن در سلامت، بهداشت روان، رفاه ذهنی جامعه و تبیین نقش هنرهای شهری در بهبود کیفیت زندگی شهری برآن شدیم تا با عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
حسین اردلانی با تأکید بر اینکه ما در شهرها به یک طرح تفضیلی به‌منظور زیباسازی نیاز داریم، گفت: متأسفانه این طرح در برنامه‌ریزی‌های شهری وجود ندارد و یا اگر هم وجود داشته معمولاً مقطعی است.
وی، افزود: مثلاً ما برای نمای ساختمان‌ها جلساتی در سازمان زیباسازی شهرداری همدان داریم اما برای مجسمه‌ها، نقاشی‌های دیواری و نیز سازه‌های بزرگ موضوع را به‌صورت منقطع دنبال می‌کنیم یعنی تصمیم‌سازی دراین‌باره به یکدیگر متصل نیستند تا از دل آن شاهد برون‌رفت فرهنگ در شهر باشیم.
این استاد فلسفه هنر با تأکید بر اینکه در این جلسات لازم است افراد با تخصص‌های مختلف مرتبط علوم انسانی و هنر به‌صورت تلفیقی حاضر باشند، تشریح کرد: در این جلسات از گروه‌های مختلف جامعه‌شناس، روان‌شناس، زیبایی‌شناس یا اینکه به فلسفه هنر تسلط داشته باشد، معمار و هنرمندان حضور داشته باشند که متأسفانه در اغلب موارد این گونه نیست و معمولاً به‌صورت سلیقه‌ای چند سالی افرادی در جلسات شورا حضور یافته و بعد افراد عضو شده و نکته این است که این افراد با گروه‌های قبل ارتباط ندارند.
اردلانی با بیان اینکه در واقع نقشه راه مطمئن و بلندمدتی در عرصه زیباسازی شهر وجود ندارد، که این موضوع خود منجر به انقطاع در برنامه‌ریزی می‌شود، اظهار کرد: بر این اساس اگر در یک دوره کار خوبی هم انجام می‌شود در نبود برنامه بلندمدت این کار خوب نیز مغفول می‌ماند.
وی با تأکید بر اینکه استفاده از تخصص‌های مختلف گرایش‌های علوم انسانی در زیباسازی شهری این روزها مغفول مانده، تصریح کرد: متأسفانه در حال حاضر در شورای زیباسازی اغلب معماران عضو هستند که کفایت کار را نمی‌دهد.
وی در پاسخ به چرایی زیباسازی شهر، مؤلفه‌ها و الزامات آن، تشریح کرد: در زندگی شهری آنچه اهمیت بالایی دارد احساس درک هویتی است که می‌توان آن را در گذشته تاریخی شهرهای ایران نیز مشاهده کرد.
این استاد فلسفه هنر با اشاره به اینکه در حال حاضر نیز در شهرهای بزرگ دنیا این پیوستگی فرهنگی از طریق زیباسازی و طراحی شهرها مورد توجه است زیرا آن‌ها به هویت‌بخشی در شهروندان خود توجه ویژه‌ای دارند، تصریح کرد: ما وقتی از هویت صحبت می‌کنیم به سراغ مسائل کوتاه‌مدت و مقطعی می‌رویم حال آنکه در زیباسازی شهری برای شهری همچون همدان مسئله این است که مهم‌ترین ویژگی حائز اهمیت آن چیست.
اردلانی با اشاره به اینکه شهری همچون همدان یک باغ‌شهر است یعنی از هر سوی آن که بخواهیم خارج شویم به فاصله 10 دقیقه به باغ برخورد می‌کنیم، عنوان کرد: بر این اساس در برنامه‌ریزی برای زیباسازی شهر این ویژگی طبیعی باید یکی از مؤلفه‌های حائز اهمیت در زیبایی‌شناسی همدان باشد که متأسفانه اینگونه نیست.
وی با تأکید بر اینکه در پی این عدم توجه در حال حاضر در این شهر هرکسی ساز خودش را در عرصه زیبایی‌شناختی همدان می‌زند به نحوی که در جابه‌جایی شهر شاهد برافراشته شدن ساختمان‌های بلندمرتبه بدون در نظر گرفتن مؤلفه طبیعی در این شهر و توجه به ساختمان‌های اطراف هستیم ابراز کرد: متأسفانه این مهم در پارگی و جدا شدن ما از فرهنگ‌مان تأثیرگذار است و منجر به گم و یا به تعبیر بهتر گنگ شدن بعد فرهنگی می‌شود.
وی با بیان اینکه زیباسازی یک شهر با در نظر گرفتن بعد هویتی در بخش‌های مختلف باعث می‌شود که ما دلباخته شهرهایمان باشیم، ابراز کرد: جالب است بدانید بسیاری از خاطرات و اتفاقات زندگی و بسیاری از مسائلی که برای ما حس خاطره‌انگیز دارد به‌واسطه معیار‌ها و مؤلفه‌هایی‌است که در زیباسازی شهر مورد توجه قرار می‌گیرد.
این استاد دانشگاه افزود: بر این اساس اگر دلباختگی به شهر برای شهروندان وجود داشته باشد این خود پدیدآورنده هویت است که نشأت‌گرفته از زیباسازی شهری است.
اردلانی با اشاره به اینکه در این وادی شناخت اینکه مردم یک شهر به چه چیزهایی نیاز دارند و چگونه می‌توان آن‌ها را به عقبه خود علاقه‌مند کرد افزود: حلقه وصل این اتصال مردم به هویت تیمی است که برای زیباسازی این شهر‌ها در ابعاد مختلف تصمیم می‌گیرند.
وی با بیان اینکه متأسفانه آنچه معضل زیباسازی شهرهای ماست در نظر گرفتن دوره‌های کوتاه‌مدت و مقطعی و تنها مناسبتی است، تأکید کرد: درواقع مشخص نیست برای شهری همچون همدان برنامه 10 ساله مرتبط با زیباسازی شهری چیست.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه همین کوتاه بودن سیاست‌گذاری‌ها منجر به ایجاد عدم پیوستگی به هویت و فرهنگ می‌شود، ابراز کرد: متأسفانه در این زمینه همواره سراسیمه و تنها برای پروژه‌های یک‌ساله پیش رو آن هم در بهترین حالت می‌توان برنامه‌ریزی کرد.
اردلانی با تأکید بر اینکه در حال حاضر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری بلندمدتی برای زیباسازی شهرها به‌ویژه همدان وجود ندارد، ابراز کرد: آنچه مسلم است مغفول ماندن پیوست هنری در سازه‌های شهری است.
وی با بیان اینکه متأسفانه قانونی هم برای الزام به وجود پیوست هنری در سازه‌های شهری تا آنجا که بنده اطلاع دارم وجود ندارد مگر برای موارد خاصی؛ تشریح کرد: مسئله این است که حتی این تصمیم‌سازی‌های مقطعی نیز دوام ندارد.
وی با اشاره به اینکه در اغلب سیاست‌گذاری‌ها هم موضوع مواد اولیه و صنعتی در پیوست‌های تعریف‌شده مقطعی مورد توجه قرار می‌گیرد نه بعد هنر و زیبایی‌شناختی آن مثل کاهش حجم استفاده شیشه در نماها که بیشتر به خاطر خطر ریزش و خطرآفرینی در شهرها عملی شد نه هویت‌بخشی به معماری شهر به لحاظ زیباسازی، اظهار کرد: به لحاظ زیباشناسی قانون الزام‌آور و وضع شده نداریم و حتی کمیسیونی که در شهرداری همدان برای برخی از سازه‌های بلندمرتبه برگزار می‌شود را می‌توان از طریق آشناگری و موضوعات این‌چنینی همچون سفارش و غیره دور زد.
این استاد فلسفه هنر با اشاره به اینکه وجود این کمیسیون و سفارشی کار کردن آن در غالب موارد بیانگر آن است که حتی شورای زیباسازی شهرداری و گروه شکل گرفته در آن هم کارایی لازم را ندارد، اذعان کرد: گرچه درحال حاضر خوشبختانه در پیاده‌راه‌های همدان شاهد جداره‌سازی با آجرهای سه سانتی و ایجاد پیوستگی با هویت از سوی مدیریت شهری هستیم اما این مهم ابقاکننده هویت در میدان مرکزی است ولی نمی‌توان در همدان نمادی از داشته و هویت شهری پیدا کرد جز هتل بوعلی و آرامگاه که مؤلفه‌های طبیعی در آن مورد توجه گرفته است.
اردلانی ادامه داد: مصالح ساختمانی که در این دو سازه به کار گرفته شده طبعیت، هویت و موضوعات زیباشناختی را دارد اما حتی در سازه بزرگ تالار قرآن نیز ما فاقد موضوعات زیباییی‌شناختی در عرصه هویت‌بخشی به شهر هستیم و نمی‌توان آن را به‌عنوان یک سازه با هویت همدانی جدا از سایر مکان‌ها و سازه‌ها دانست به طوری‌که این سازه را می‌توان در دیگر شهر‌ها نیز با همین کیفیت در نظر گرفت.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد متأسفانه در حال حاضر هیچ نظارتی بر پروژه‌های عمرانی و ساختمانی شهر از نظر هنری، زیباشناختی و در نظرگرفتن وضعیت 10 تا 20 سال آینده آن منطقه صورت نمی‌گیرد. به عنوان مثال از هیچ پیمانکار و سازنده ساختمانی خواسته نمی‌شود طرح و نمایی که می‌خواهد اجرا کند با نظر کارشناسان مربوطه در جهت زیباسازی منطقه و شخصیت کلان‌شهر همدان باشد، در صورتی که شهرداری می‌تواند با ارائه طرح‌های مورد نظر خود به سازندگان، برنامه‌های زیباسازی شهری را به اجرا درآورد.
به عنوان مثال در مسیر منتهی به باغات به جای اینکه نمای ساختمان‌ها دربردارنده هویت طبیعی همدان باشند بر عکس، بدنه بتونی بسیار زشت آن‌ها دیده می‌شود به طوری که سازمان زیباسازی شهرداری به‌تازگی ناچار به نقاشی برخی از این ساختمان‌ها با هزینه بسیار زیاد شده که این مسئله نشان از عدم وجود فکر هنری و زیباشناختی در متولیان امر دارد و یا اینکه در نقاط مختلف شهری در نبود و یا ناکارآمدی تیم زیباسازی شهرداری نه خبری از روح و رنگ در شهر است و نه خبری از بعد هویتی و تاریخی، در حالی که یکی از دلایل عدم موفقیت در برخی از معضلات و آسیب‌های اجتماعی، وارد نشدن از کانال فرهنگ و هنر است حال آنکه فرهنگ نیازهای فکری انسان را تأمین می‌کند و بر همین اساس چنانچه نظام تحقیق و آموزش هنری در شهر درست سازماندهی نشود، جامعه هم از فرهنگ دچار مشکل خواهد شد؛ بنابراین شهردار‌ی‌ها به جهت جایگاه اجتماعی خود نقش مهمی در برنامه‌های فرهنگی دارند و باید اهتمام بیشتری در این حوزه وجود داشته باشد.
البته نکته این است که کار فرهنگی تدریجی و نیازمند برنامه‌ریزی هدف‌دار در طولانی مدت است تا ماندگار شود که این امر تنها با هم‌فکری و همکاری همه دلسوزان و مسئولان شهر و مشارکت شهروندان میسر می‌شود.

طاهره ترابی مهوش