چندی است که به دستور رئیس جمهور و وزیرجهاد کشاورزی، کاشت یک میلیارد اصله نهال در دستور کار قرار گرفته، پیگیری‌های لازم انجام شده و جلساتی به‌صورت روزانه در ستاد سازمان با مدیران کل استان‌ها تشکیل می‌شود.

مسئله نهال‌کاری به این دلیل برای کشور بسیار مهم است که ایران از سال 1375 عضو کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی که متولی آن سازمان ملل است و از سال 1371 نیز عضو کنوانسیون تغییر اقلیم است، کشورهایی همچون چین، ترکیه، آمریکا، عربستان، سنگاپور، اتیوپی، پاکستان و افغانستان نیز کاشت تعداد زیادی نهال را در دستور کار خود قرار داده‌اند که تا سال 2030 نهال‌های مورد نیازی را که دنیا اعلام کرده آماده کنند سپس بکارند، به‌طور مثال کشور چین درصدد است که 70 میلیارد اصله نهال تولید کند که از این میزان نهال در حال حاضر 50 میلیارد را تولید و در کشور خود کاشته است، سطحی که باید در آن عملیات کاشت انجام دهند حدود 33.3 میلیون هکتار است.

حال آنکه برخی معتقدند دستور کاشت نهال توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری یک شعار است اما به دلیل اینکه حق مردم و مسئولان بالادستی است که اطلاعات درستی از فرایند کاشت نهال دریافت کنند برآن شدیم تا در این باره گفت‌وگویی را با دانشیار منابع طبیعی و محیط زیست ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

هادی کیادلیری با اشاره به اینکه رویکرد سازمان جهاد کشاورزی و سازمان جنگل‌ها برای کاشت نهال، مثبت است زیرا همین که نگاه از بریدن و معدودم کردن به لزوم کاشتن رسیده خود ستودنی است گفت: این نیاز مشخص می‌کند که کشور در چه شرایط اقلیمی بغرنجی قرار گرفته، ایران جزو کم‌جنگل‌ترین کشورها بوده و تنها هفت درصد مساحت کشور را فضای جنگل به خود اختصاص داده، به تعبیر بهتر امروز به‌دلیل قرار گرفتن در هوای گرم و خشک حتی به سایه درختان خشک‌شده نیز احتیاج داریم.

وی افزود: با این تفاسیر کاملاً واضح و مبرهن است که چرا باید در کشور نسبت به کاشت درخت و نهال اقدام کنیم.

وی با بیان اینکه برای تبدیل شدن آرزوی نهال‌کاری یک میلیاردی به واقعیت، به طرحی مدون نیاز داریم، اظهار کرد: آنچه امروز از اجرای این پروژه به‌گوش می‌رسد بیشتر شبیه به رویا و آرزو است تا طرح، چراکه منابع مالی مورد نیاز، چرایی، چگونگی‌ها و جانمایی مشخص است.

رئیس دانشکده علوم منابع طبیعی، محیط زیست و علوم و تحقیقات کشور افزود: در این طرح پس از جانمایی، گونه خاص را هر منطقه برای کاشت مشخص می‌کند و حتی چگونگی تولید نهال و نشاء این گونه‌ها نیز تعیین می‌شود.

کیادلیری با اشاره به اینکه در حال حاضر برای کاشت یک میلیارد نهال اگر مساحت مورد نیاز را تصور کنیم مساحتی دو تا دو و نیم میلیون هکتاری را طلب می‌کند گفت: مسئله این است که این میزان اراضی را در کدام نقاط کشور و در چه مساحتی در نظر گرفته‌اند و در حال حاضر این اراضی دارای چه نوع از کاربری‌ها هستند.

وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین موضوعات در تحقق این طرح تأمین منابع مالی و تعیین محل بودجه آن است گفت: طبق یک برآورد سرانگشتی کاشت این میزان نهال، بیش از 60 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد، این در حالی است که برای طرح تنفس جنگل‌های شمال کشور به‌منظور جلوگیری از قطع درختان کهنسال و چندین ساله، تنها 80 میلیارد تومان بودجه لازم بود که به گفته همین کارشناسان سازمان جنگل‌ها و مرتع کشور، این مبلغ تأمین نشد؛ پس همین ابهامات ما را ترسانده و باید بر حسب واقعیت‌ها نگاه کرده و پروژه تعریف کنیم.

این استاد مسائل محیط زیست با بیان اینکه بحث من عدد و رقم تعداد درختان نیست بلکه برای من کارشناس حوزه جنگل، هرچه تعداد درختان و نهال در نظر گرفته‌شده بیشتر باشد خوشحال‌کننده است اما باید برحسب توانایی‌ها پروژه تعریف کنیم اظهار کرد: آنچه مسلم است بر حسب واقعیت، با این نوع از مدیریت و برنامه‌ریزی، تحقق این آرزو به‌راحتی امکان‌پذیر نخواهد بود.

کیادلیری با اشاره به اینکه در این موضوع، هدف از اجرای این پروژه که خود مسئله‌ای تعیین‌کننده است، دو موضوع توسعه جنگل‌ها و جذب کربن از سوی متولیان امر است، گفت: حال این سؤال پیش می‌آید که اگر هدف، توسعه جنگل‌ها است، در بدو امر باید از تخریب جنگل‌های طبیعی در کشور جلوگیری به‌عمل آید، حال آنکه از سال 1383 تا 1399 طبق آمار و اسناد سازمان امنیت غذایی کشور چیزی بالغ بر سه و نیم هکتار از سطح مراتع و جنگل‌های کشور به‌نوعی کم شده و شاهد تغییر کاربری آن‌ها به اراضی کشاورزی بوده‌ایم.

وی، افزود: بنابراین در گام نخست لازم است از آنچه به‌صورت طبیعی داریم حفاظت کنیم و در گام بعدی اقدام به ایجاد و غرس جنگل‌های دست‌کاشت در مسیر توسعه بزنیم.

رئیس دانشکده علوم منابع طبیعی، محیط زیست و علوم و تحقیقات کشور با اشاره به اینکه در خصوص جذب کربن به‌عنوان یکی دیگر از اهداف تعریف‌شده نیز باید بگویم طبق مطالعاتی که ما انجام دادیم نشان می‌دهد دخالت انسانی بیش از ده‌ها برابر منجر به انتشار کربن می‌شود تا جذب آن، اذعان کرد: علاوه بر اینکه در محیط‌های جنگلی و مرتعی با عوامل تخریب دیگری همچون دام مازاد و برداشت بی‌رویه از جنگل‌ها مواجه هستیم که باید برای آن‌ها نیز چاره‌ای اندیشیده شود مثلاً در حال حاضر در مناطق جنگلی شمال کشور شاهد چرای پنج میلیون رأس دام هستیم که اگر روزانه تنها یک نهال بخورند روزانه پنج میلیون نهال معدوم می‌شود.

کیادلیری با بیان اینکه اگر تنها پنجاه روز آفتابی این تعداد دام در مناطق مرتعی و جنگلی شمال کشور چرا کنند، در نظر بگیرید که چه تعداد نهال از دست می‌دهیم؟ گفت: البته در جنگل‌های زاگرس نیز چیزی حدود 36 میلیون رأس دام وجود دارد که تنها 16 ملیون رأس آن مجاز است.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه علاوه بر آنچه گفته شد ما در جنگل‌های طبیعی با مسائلی همچون معدن‌کاوی و زباله نیز مواجهیم که شرایط را برای تخریب و نابودی فراهم می‌کنند، ابراز کرد: باید آنچه را که در حوزه جنگل‌های طبیعی داریم مدیریت و سپس نسبت به توسعه آن به‌صورت دست‌کاشت اقدام کنیم، چراکه در غیر این صورت بیان اینگونه مسائل بیشتر شعارگونه و سمبلیک است و در مواقعی به معنای هدر دادن منابع خواهد بود زیرا نتیجه‌بخش بودن این طرح تنها به اجرای آن بستگی نداشته بلکه موضوع نگهداشت این نهال و رسیدگی به آن‌ها نیز مطرح است.

این استاد دانشگاه با تأکید بر این اینکه هر تصمیم‌سازی درست تابعی از عقلانیت برحسب واقعیت‌هاست گفت: البته در این بین علاوه بر عقلانیت، مدیریت درست است که ما را به نتیجه مطلوب خواهد رساند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد طی سال‌های گذشته انواع پویش‌های مردمی به‌منظور نهال و دانه‌کاری (نه درخت‌کاری) اجرا شده و به تبع آن سازمان‌های دولتی و خصوصی هم از این جریان دور نبوده و گاهی گلی از این پویش‌ها چیده و یا پویشی راه انداخته‌اند؛ اما آنچه مسلم است طبق گزارش ارائه‌شده، پاشنه‌ آشیل بیشتر این پویش‌ها رفتار احساسی، ساده‌انگاری و سطحی‌نگری، ناآگاهی و عدم رعایت اصول و الزامات است، همین کار نادرست به گسترش فعالیت‌های شعارگونه بی‌محتوا در حوزه محیط‌زیست دامن زده، رویه‌ای که صرفاً برای بزرگ‌نمایی رسانه‌ای بوده و باعث از بین رفتن فرصت‌ها برای ترمیم و احیای پوشش‌های جنگلی و گیاهی از دست رفته شده، هدر رفتن زمان، انرژی، بذر، نهال و بیت‌المال از دیگر تأثیرات رویه‌های جعلی در حوزه محیط زیست است.

شاید باورش سخت باشد که طی سال‌های گذشته برخی از نهاد‌های دولتی صرفاً برای مانور رسانه‌ای، طرح نهال‌کاری را اجرا کرده‌اند، آن‌ها تا امروز میلیون‌ها نهال غیر بومی را در زمین‌های نامناسب کاشته و رها کرده‌اند؛ به گونه‌ای که این نهال‌ها در بهترین حالت ممکن عمرشان به تابستان اول هم نرسیده و خشک شده‌اند تا سال آتی که نهالی دیگر را به جای نهال خشک‌شده بکارند و رها کنند تا باز خشک شود.