تقریباً قدمت برگزاری مراسم و مناسک دین اسلام در ایران به اندازه عمر خود اسلام است. علاوه‌بر قدمت، تداول، تنوع و وسعت مراسم و مناسک در نظام فرهنگی ما نیز به اندازه‌ای است که می‌توان گفت کمتر کنشی به اندازه کنش‌های دینی در نظام فرهنگی ما وسعت و تداول دارد. ثبات شکل و تکرار کنش‌های دینی از دیگر خصوصیاتی بوده که آن‌ها را به سنت‌های ماندگار فرهنگی تبدیل کرده و شاید بر این اساس است که بخش وسیعی از رفتار و کنش‌های فردی و اجتماعی ما را شکل می‌دهند.

بخشی از فرهنگ دینی و اجتماعی ما ریشه در «مجالس وعظ و خطابه» و «محافل علمی و فکری» دارد و از دل این جلسات که سابقه‌ای طولانی داشته، تحولات بسیاری در طی قرون مختلف رخ داده است. علاوه‌بر اینکه بسیاری از اندیشمندان در تعیین مناسبات سیاسی و تحولات اجتماعی نقش داشته‌اند، ضمن مراوده اندیشه‌ای با یکدیگر، مردم را نیز به فراخور نیاز آن‌ها به آبشخور معرفتی وصل کرده و زمینه را برای انسجام اجتماعی و رشد و نمو فردی آنان فراهم کرده‌اند. از آنجایی که پیوند دین و علم ناگسستنی بوده و مردم همواره به این دو عنصر دلبستگی داشته‌اند، واعظان و دانشمندان نیز در نظر آن‌ها محترم بوده و این را می‌توان با یک نگاه اجمالی به منابر و نشست‌های علمی در طول این سال‌ها درک کرد. علاوه‌بر این شناخت نبض فرهنگ و سنت‌ها و اخلاق عامه و خاصه مردم در اعصار مختلف با رجوع به این مجالس و محافل قابل دستیابی بوده و می‌توان به‌عنوان یک نهاد مهم تاریخی به آن نگاه کرد.

با ذکر این مقدمه و در برش استانی که نگارنده به دنبال آن است نیز می‌توان همدان را در زمره پُرتحرک‌ترین استان‌ها در این میان قلمداد کرد. چه قبل از انقلاب که این دیار محل آمد و شد و اقامت عالمان برجسته دینی و اندیشمندان بزرگ بوده و در پی این حضور همدان پیش‌قراول تحولات دینی و سیاسی به‌شمار می‌آمده و چه بعد از انقلاب که به یمن حضور بسیاری از عالمان دینی و اندیشمندان، تنور ارتباط مردم با علما همواره داغ بوده و مردم جان‌های تشنه خود را به‌واسطه جلسات وعظ و خطابه سیراب می‌کردند. تا همین چندسال قبل هم شاهد این بودیم که اساتید مبرز حوزوی و دانشگاهی با حضور در همدان با استقبال کم‌نظیر جوانان و مردم مواجه می‌شدند.

اما آنچه محل تأمل است آنکه این جلسات و محافل ناگهان بی‌فروغ شده و هیچ نهاد رسمی و غیر رسمی و هیچ ارگان دولتی یا غیر دولتی و حتی سمن‌ها تلاشی برای پیگیری برگزاری این جلسات نکردند! حال این سؤال مطرح است که آیا کرونا بهانه خوبی است و با شیوع اپیدمی این جلسات بی‌فروغ شد؟ متأسفانه باید به شما بگویم خیر. پیش از این‌ها این دغدغه متعالی از دیار ما رخت بر بست و بیراه نیست اگر بگوییم به فراموشی سپرده شد. حال آنکه این ویروس معلوم نیست چه زمانی از میان ما برود و ما باید زندگی خود را با این حال ادامه دهیم، مثل همه کارهایی که درحال انجام آن هستیم، پس باید به دنبال علت دیگری برای این بی‌رمقی فرهنگی بود!

بر این اساس آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی خبرنگار سپهرغرب با چند نفر از دغدغه‌مندان این حوزه است که می‌آید. گفت‌وگوی ما را با محمود مسگریان رئیس شورای اسلامی شهر همدان، علی طاهری عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی و نرگس نورالله‌زاده مدرس دانشگاه بوعلی‌سینا از نظر می‌گذرانید:

  حضور افراد اثرگذار و جریان‌ساز در همدان یک امر ضروری است

رئیس شورای اسلامی شهر همدان با بیان اینکه حضور اندیشمندان و متفکران دینی و فرهنگی در همدان سنت حسنه‌ای بود که در سال‌های اخیر کم‌رنگ‌تر شده است، عنوان کرد: قبل از انقلاب مرحوم آقای فلسفی، آیت‌الله نوری همدانی، آیت‌الله انصاریان، آیت‌الله مظاهری و سایر بزرگان به‌کرات در همدان حاضر شده، در منزل معتمدین مقیم شده و در جلسات خود با عامه مردم به وعظ و خطابه می‌پرداختند.

محمود مسگریان با اشاره به اینکه مسجد جامع همدان سخنرانی‌های آیت‌الله نوری همدانی و مسجد مهدیه سخنرانی‌های آیت‌الله انصاریان را فراموش نخواهد کرد و بر سپهر پیشینه همدان همواره درخشان خواهد بود، گفت: آقای انصاریان یک جوان 27، 28 ساله بود که در همدان حضور پیدا می‌کرد و آن زمان مشهور بود که ایشان بیش از پنج هزار از احادیث معصومین علیهم‌السلام را حفظ است و همین امر منشأ اعتمادی شده بود که مردم بسیاری را پای منبر ایشان می‌کشاند و جان تشنه آنان را سیراب می‌کرد.

وی با تأکید بر اینکه حضور چهره‌های به‌نام و شاخص در همدان سرمایه اجتماعی بوده و آثار و برکات بسیاری خواهد داشت، افزود: خاطرم هست که مغازه‌ای قبل از انقلاب در همدان مسکرات می‌فروخت که با وساطت آقای انصاریان تبدیل به مغازه فروش لوازم خانگی شده و ایشان شخصاً در این تغییر روند و ارشاد حضور داشتند.

رئیس شورای اسلامی شهر همدان ادامه داد: جلسات جریان‌ساز و اثرگذار فکری، دینی و فرهنگی تا بعد از انقلاب نیز ادامه داشته و مردم به حضور چهره‌ها در همدان مأنوس بودند؛ به‌ویژه در ایام خاص مانند ماه مبارک رمضان که جو شهر کاملاً معنوی بود و از جمعیتی که پای منبر این بزرگان حاضر می‌شدند، این امر به‌راحتی قابل لمس بود.

مسگریان با تأکید بر ضرورت حضور این حرکت مبارک و جریان‌ساز در دارالمؤمنین همدان، تصریح کرد: با توجه به نکات مذکور افرادی می‌توانند در همدان حاضر شده و جان‌های تشنه معارف دینی و علمی را سیراب کرده و رشد و نمو اجتماعی را سرعت ببخشند که در سطح ملی چهره‌های شناخته‌شده هستند و حضور آن‌ها مستلزم پیگیری و اراده برای حضور آنان است.

وی ابراز کرد: نگاه جناحی به این افراد و چهره‌های اثرگذار کار اشتباهی بوده و باید از سرمایه و اعتباری که این شخصیت‌های فراجناحی نزد مردم دارند، استفاده کرد و راه را برای یک رشد دسته‌جمعی در شهر همدان که خاستگاه این برنامه‌ها بوده، ایجاد کرد.

این مدرس دانشگاه در پایان سخنان خود با تأکید بر ضرورت حضور این افراد در همدان به‌دلیل وجهه مثبتی که نزد عامه مردم دارند، بر لزوم پیگیری و توجه مسئولان و متولیان در این راستا تصریح کرد.

  تعامل دانشمندان با هم و دانشمندان با دانش‌پژوهان منجر به رشد علمی و اجتماعی خواهد شد

در ادامه عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه یکی از مشخصه‌های همدان این است که شهر دانشمندان به‌نام جهان است، عنوان کرد: از این دیار شاعران، عرفا، علما، شهدا و دانشمندان بسیاری به‌پا خواسته‌اند که هریک در دنیا نام‌دار هستند.

علی طاهری خاطرنشان کرد: اندیشه‌ای که در همدان شکل گرفته، قرن‌ها در محافل علمی دنیا مطرح بوده و این جایگاه ارزشمندی است که در کنار برجستگی‌های دیگر آن مشهود بوده و باید تلاش کنیم این جایگاه معنوی، فکری و علمی را در سطح ملی و بین‌المللی حفظ کنیم.

وی تأکید کرد: آنچه مسلم است اینکه زمینه‌هایی وجود دارد که بتوان استعدادهای موجود را پرورش داد، ضمن آنکه این دیار ویژگی‌هایی داشته که توانسته شهدای بی‌شماری را تقدیم انقلاب کند و آوازه آن‌ها در ایران و جهان بپیچد، بنابراین این جایگاه باید حفظ شود.

طاهری ادامه داد: یکی از راه‌های پرورش و تربیت این افراد تعامل با بزرگان و جریان‌سازی است که توسط آن‌ها صورت می‌گرفته و به تأسی از اندیشمندان در حوزه‌های مختلف بسیاری راه دفاع از حق را می‌آموختند.

وی با تصریح بر اینکه تعامل با اندیشمندان ایران و جهان جایگاه قابل توجه و وزینی به شهر می‌دهد، گفت: فکر با تعامل و اندیشه با گفت‌وگو بارور می‌شود و اگر این مباحثات چهره به چهره باشد، قاعدتاً نتیجه‌اش بهتر خواهد بود.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: یکی از راه‌های ارتقای فکری و اجتماعی که از گذشته هم در همدان رواج داشته، این بوده که اندیشمندان سایر استان‌ها و کشور‌ها در همدان حضور پیدا می‌کردند و میزبانی همدان از بزرگان برکات بسیار و فرصت‌های قابل توجهی ایجاد می‌کرد.

طاهری با اشاره به اینکه مدتی است حضور اندیشمندان و افراد و چهره‌های شاخص و اثرگذار در همدان کم‌رنگ شده، افزود: ظرفیت‌های خوبی در داخل کشور داریم که می‌توان با زمینه‌سازی برای حضور آن‌ها به غنای فکری، فرهنگی، اجتماعی و معنوی شهر کمک کرد، چراکه استعدادهای کم‌نظیری در خلال این تعاملات علمی و مباحثات فکری به‌ویژه برای دانشجویان و دانش‌پژوهان شکل می‌گیرد.

وی ادامه داد: بر این اساس واضح است ایجاد بستر تعامل با دانشمندان و چهره‌های علمی دنیا از لوازم و ضروریات است و مسئولان مجامع علمی، حوزه‌ها و دانشگاه‌ها و مسئولان فرهنگی این شهر و استان باید بستری را فراهم کنند که نه‌تنها دانش‌پژوهان و مردم عادی از حضور آن‌ها منتفع شوند که اندیشمندان استان نیز با سایر اندیشمندان (ملی و بین‌المللی) گفت‌گو و نشست‌های علمی داشته باشند تا غنای فکری و علمی آن‌ها رشد و نمو پیدا کرده و در معرض نقد و مباحثه قرار گیرد.

وی با بیان اینکه لازمه اقدام به انجام چنین کارهایی وجود این باور در ذهن مسئولان است، ابراز کرد: اگر مسئولان به این باور برسند که حضور اندیشمندان و افراد شاخص و اثرگذار در انسجام اجتماعی و رشد علمی استان مؤثر است، ما استعدادهای خوبی در زمینه‌های علمی، فکری و فرهنگی داریم که می‌توانند در محافل علمی رشد یافته و بالغ شوند.

این استاد دانشگاه به وجود بیماری کرونا و تبعات ناشی از آن در کم‌رنگ شدن نشست‌های علمی و فکری نیز اشاره کرد و گفت: این امر را می‌توان در بستر فضای مجازی هم پیگیری کرد و البته تاحدودی هم جریان دارد، اما این اپیدمی با ما بوده و باید به زیست خود در همه زمینه‌ها با وجود آن عادت کنیم و بر این اساس از تأثیر دیدار‌های چهره به چهره دانشمندان و حضور جوانانی که دل در گرو دانش دارند، غافل نباشیم.

طاهری اضافه کرد: حضور جوانان دغدغه‌مند در محافل علمی بزرگان و اندیشمندان این باور و حرکت را به آن‌ها می‌دهد که می‌توانند تأثیر شگرفی در رشد علمی این استان داشته باشند و این دیار همچون گذشته پرچمدار علم و دانش و معرفت باشد.

وی در پایان سخنان خود متذکر شد: هریک از بزرگان ما می‌توانند بهانه‌ای باشند برای این راهبرد جدی که استان همدان پرچمدار علم و معرفت باشد، ضمن اینکه وصول به اهداف والای علمی استان در گرو حرکت و برنامه‌ریزی در استفاده از این فرصت‌ها و ظرفیت‌ها است.

  افزایش آگاهی مردم با حضور الگوهای شناختی مناسب

یک استاد دانشگاه نیز در آخرین بخش این گفت‌وگو بیان کرد: برای ارتقای فرهنگ جامعه در ابتدای امر نیازمند این هستیم که اطلاعات و شناخت لازم را به شهروندان و مردم ارائه دهیم و این امر مستلزم معرفی الگوهای شناختی مناسب به آنان است.

نرگس نورالله‌زاده خاطرنشان کرد: بر این اساس و از آنجایی که همدان از دیرباز پیشتاز این امر بوده و افراد صاحب‌نظر به دعوت نهادها یا گروه‌های مردمی در این شهر حضور می‌یافتند، شاهد این بودیم که افزایش آگاهی مردم و ارتقای معرفتی آنان در پی این حضور و برپایی جلسات و نشست‌ها حاصل می‌شده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: پس از آنجایی که شناخت و آگاهی نیازمند حضور افرادی است که این مسیر را طی کرده و یا در این مسیر هستند، از سرگیری این حرکت مهم و جریان‌ساز بیش‌ازپیش حس می‌شود، به‌ویژه اینکه ما هم‌اکنون در شرایطی هستیم که شناخت‌ها کشفی و شهودی شده و جایی که شناخت و آگاهی کم شود، به تبع آن معضلات و آسیب‌ها زیاد می‌شود.

نورالله‌زاده با تأکید بر آنکه این امر در تعالیم دینی ما هم به چشم می‌خورد، گفت: هر آنچه در دین مبین اسلام از طریق ارسال انبیا و ائمه اطهار اتفاق افتاده، در راستای افزایش آگاهی، شناخت و معرفت مردم بوده است؛ بنابراین درحال حاضر نیز بهترین روش این است که بتوانیم افرادی که به این آگاهی رسیده‌اند را دعوت کرده و از حضور آنان استفاده کنیم تا معارف مورد نیاز جامعه را نشر دهند.

وی به اهمیت کتاب‌خوانی و مطالعه نیز اشاره کرد و افزود: بدون تردید انس با کتاب و تأمل در آن نیز معرفت‌بخش بوده و در فضای فرهنگی و اجتماعی اثرگذار است.

این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود تصریح کرد: آنچه واضح است اینکه حضور اندیشمندان در همدان نیاز بسیار ضروری است تا به ارتقای سطح علمی جامعه به‌ویژه جوانان که چشم امید رهبری هستند، کمک کنند. بدون برنامه و نگاه بلندمدت نمی‌توان انتظار تعالی و پویایی داشت، بنابراین باید محافل علمی را گسترش دهیم.